hoeken, oppervlakteberekeningen enzovoorts.
Maar het uitvoeren van vereffeningen volgens de methode der kleinste kwadraten
was, zelfs met het gebruik van de meest geavanceerde mechanische machine, een
moeizaam karwei. Het oplossen van een stelsel van tien vergelijkingen vroeg al
gauw een dag geconcentreerd rekenen, waarbij allerlei tussentijdse somcontroles
moesten worden uitgevoerd, ook al omdat door de eentonigheid van het reken
werk de kans op het maken van vergissingen erg groot was. Er werd dan ook
intensief gebruik gemaakt van benaderingsmethoden, die vaak in de praktijk
werden bedacht en die later van Baarda, in een algemenere opzet van de
vereffeningstheorie een theoretische basis kregen.
Rond 1952 deed de matrixrekening haar intrede in het formulestelsel van de
vereffeningstechniek en in die tijd begon ook het onderzoek naar de automa
tisering van het rekenkundig uitvoeren van het vereffeningsproces.
Ir. B.G.K. Krijger, toen nog student en later medewerker van het Laboratorium
voor Geodetische Rekentechniek begon in opdracht van zijn afstudeerhoogleraar
prof. Baarda met een onderzoek naar het gebruik van ponskaartenmachines bij
het uitvoeren van vereffeningen. Het resultaat van het onderzoek was niet
onbevredigend, maar het uitvoeren van matrixbewerkingen met machines, die
eigenlijk voor boekhoudkundige en administratieve berekeningen ingericht waren,
was tamelijk gecompliceerd. Het 'programmeren' van de machines (een karwei
waarbij talloze draadjes met stekertjes in borden met even talrijke contactgaatjes
moesten worden gestoken) vereiste veel geduld en eindeloos speuren naar
vergissingen. Bij het vermenigvuldigen van twee matrices, moesten de kaarten
waarin de elementen van de matrix waren geponst, na elke 'rij maal kolom'
bewerking opnieuw worden gesorteerd naar de oorspronkelijke volgorde! Maar
de eerste stap naar de automatische uitvoering van het vereffeningsproces was
gezet!
Een volgende stap was het gebruik van relaisrekenmachines, die sneller waren
en eenvoudiger te bedienen. In Duitsland construeerde men zelfs zo'n relais-
rekenmachine speciaal voor geodetische berekeningen, de Zll van de firma
Zuse. De machine maakte echter buiten de Bondsrepubliek weinig opgang, voor
namelijk vanwege haar traagheid en geringe mogelijkheden.
Rekenautomaten
De eerste elektronische rekenautomaat, waarmee in Nederland omvangrijke
vereffeningsberekeningen werden uitgevoerd, was de Zebra.
De Zebra (Zeer Eenvoudige Binaire RekenAutomaat) was in Nederland
ontwikkeld. Het was een goedkope machine, zowel in aanschaf als in gebruik. De
79
