De afwijkingen, ook anomalieën genoemd, van de evenwichtstoestand hebben
krachten tot gevolg in het inwendige van de aarde en zijn dus van fundamente
le betekenis voor het begrijpen van de fysica van de vaste aarde. Tegelijkertijd
geven deze anomalieën ook belangrijke informatie over de geschiedenis van
het ontstaan van de aarde. Het is nog maar honderd jaar geleden dat de
kwestie van de evenwichtstoestand voor Stokes de reden was om zijn beroem
de theorie van de vormbepaling van de aarde te ontwikkelen [3]. Ook bij
Jeffreys en Vening-Meinesz, beiden zowel geodeet als geofysicus van wereld
faam, speelden deze vraagstukken een heel belangrijke rol. Er bleven een
aantal fundamentele belemmeringen over. Zelfs nog vijftig jaar geleden
bestond er nauwelijks vooruitzicht, dat hierin principieel verandering zou
kunnen komen. De mondiale vormbepaling van de aarde vereist gegevensver
werving en gegevensverwerking op zeer grote schaal. Gegevensverwerving op
grote schaal was vijftig jaar geleden niet mogelijk; metingen op land waren
moeizaam en tijdrovend en op de oceanen afhankelijk van het type meting, of
helemaal niet of alleen met zeer beperkte precisie mogelijk. Zo gezien waren
de verhandelingen van Stokes en van Bruns [4] over de vormbepaling van de
aarde grote theorieën met weinig vooruitzicht op praktische verwezenlijking.
De praktische geodesie was omstreeks het midden van deze eeuw goed
ontwikkeld. Puntenvelden konden in horizontaal en vertikaal opzicht precies,
in elk geval voor de meeste praktijkgevallen, met voldoende nauwkeurigheid
vastgelegd worden. Het zeer langzame en arbeidsintensieve meetwerk en de
beperkingen bij de gegevensverwerking werkten echter remmend.
De ontwikkeling van de techniek van de laatste vijftig jaar wordt wegens zijn
ingrijpende gevolgen voor de industriële produktie vaak als de tweede indus
triële revolutie beschouwd. Deze revolutie wordt versneld - ook al vinden wij
het niet erg plezierig daarover te praten - door de wapen- en techniekwedloop
van de grote industrielanden tijdens de tweede wereldoorlog. De tijd was rijp
voor een versnelde techniekontwikkeling, zoals ik straks zal proberen uit te
leggen. Voor de geodesie waren vooral de ontwikkelingen op drie gebieden
ingrijpend: de ruimtevaart, de elektronica en de computers, en de elektromag
netische golven.
Ruimtevaart: als wij vandaag via de televisie rechtstreeks in onze huiskamer
nieuws kunnen ontvangen van gebeurtenissen van de andere kant van onze
globe, zijn wij er ons nog nauwelijks van bewust, dat de hele ruimtevaart pas
33 jaar geleden begon. Toen, op 4 oktober 1957, werd de Russische satelliet
Spoetnik gelanceerd. Deze kunstmaan was nog primitief en had een vrij lage
baan wegens de geringe stuwkracht van de eerste draagraket. Daarna ontstond
er een razend snelle ontwikkeling met steeds meer geavanceerde systemen:
bemande kunstmanen, landingen op de maan, planeetmissies, ruimtestations
en ruimte shuttles. De ruimtevaart is inmiddels een vrij commercieel gebeu-
5
