jaarlijks vele bezoekers werden heen geleid. Voor woningbouw was niet veel
plaats: Rotterdam werd de eerste Nederlandse stad met een city als centrum10.
De woningbouw kwam buiten de bestaande stad, in uitbreidingsplannen die als
olievlekken rondom alle steden kwamen te liggen. Zoals Amsterdam had
aangegeven in het AUP, zo bouwde ook Den Haag en Rotterdam hun woonwij
ken rond de stad, en met hen vrijwel alle kleinere steden en ook de dorpen.
Gebundelde deconcentratie deed haar intree met het groeikernenbeleid dat later
gestalte zou krijgen.
Meer dan in de industrialisatie werd in de woningbouw ook uitdrukking gegeven
aan de mentale ontwikkeling van Nederland in oorlogstijd. De doorbraak
gedachte leefde niet alleen in de politiek maar ook in de volkshuisvesting. Het
streven naar democratie, naar gelijkheid en bundeling van krachten kwam ook
in stedebouw en architectuur naar voren.
In Den Haag ontstond Morgenstond, de eerste grote na-oorlogse wijk in deze
stad. In dit plan, waaraan vooral Dudoks naam verbonden is, kwam deze
democratie-gedachte bijvoorbeeld naar voren in de vormgeving van de flat
gebouwen die gemeenschappelijke terreinen omsloten. Tuincommissies van
bewoners namen de verantwoordelijkheid voor aanleg en onderhoud. Samen
werken als basis voor communicatie en om een brug te slaan tussen rangen en
standen en tussen geloven en opvattingen.
In Amsterdam werd al weer gewerkt aan de volgende uitbreiding: de Bijlmer11.
Een grandioos vergezicht van grote gebouwen in honingraatvorm, 10-hoog, met
veel ruimte voor groen en kleine bossages. Corbusiers ideaal van de stad waarin
de nachtegalen zingen, vormgegeven door Van Eesteren die inmiddels de leiding
had gekregen over de Dienst Stadsontwikkeling. Er is in die tijd iets misgegaan.
De schitterende schaal van het nieuwe bouwen had een heel klein barstje dat
zichtbaarder werd naarmate er meer druk op kwam. Morgenstond is nu een
"probleemwijk" waar de strenge geleding niet meer voldoet, de tuincommissies
al lang zijn afgeschaft en de woningen te klein blijken voor huidige maatstaven.
Over verdichting wordt al lang gepraat, het bureau Aanpak van de gemeente
Den Haag werkt als een soort stadsvernieuwingsorganisatie aan de algehele
verbetering, zoals ook elders de wijken uit de jaren '50 'stadsvernieuwingswijken'
aan het worden zijn.
56
10 De wederopbouw van Rotterdam werd ook het eerste voorbeeld van stedelijke herverkavel
ing naar analogie van de ruilverkaveling. Zie: De wederopbouw van Rotterdam, P. van Schilfgaarde
en andere, VUGA 1987, ISBN 90 6095 027 5.
11 Het democratie-ideaal kwam in de Bijlmer o.nder andere naar voren in het gelijkheidsbegin
sel. Zover doorgevoerd dat van buitenaf geen verschil tussen woningen gezien mocht worden.
Totdat bleek dat de kinderen hun eigen huis niet konden vinden en dat felle kleuren konden
helpen om iets herkenbaar te maken en daardoor ook de zo noodzakelijke oriëntatiemogelijkheid
te bieden.
