niet beter was dat ik mee ging, ik wist tenslotte precies wat ik nodig
mate fysische), 'gewone' landmeetkunde, marine geodesie, GPS, plaatsbepaling, remote
sensing, (digitale) kartografie, geografische informatiesystemen. Zelfs recht is enigszins
relevant in verband met de vele contractuele aangelegenheden. Niet zelden wordt men
binnen één baan in meer of mindere mate met dit brede spectrum aan terreinen geconfron
teerd. In de volgende paragrafen wordt op een aantal onderweipen dieper ingegaan.
Principes van reflectie seismiek
Reflectie seismiek is verreweg de belangrijkste methode die gehanteerd wordt bij het
zoeken naar olie en gas voorkomens. Hoewel in eerste instantie indicaties van de
aanwezigheid van een mogelijk prospectief geologisch basin met andere technieken
worden verkregen (aeromagnetische surveys, gravimetrie, geologische interpretaties van
oppervlakte gesteenten), kan alleen met reflectie seismiek de geologische gelaagdheid met
enig detail in kaart worden gebracht. De techniek is, met de nodige simplificaties, als
volgt. Een akoestische bron brengt trillingen teweeg die zich in de aarde voortplanten. Bij
elke grenslaag tussen verschillende gesteenten wordt een deel van de energie terugge
kaatst, terwijl een deel zijn weg van richting veranderd ziet volgens de wet van - daar is
hij weer - Snellius. Bij de volgende grenslaag herhaalt dit proces zich, totdat de signaal
verzwakking dusdanig is dat geen meetbare reflecties meer optreden. De teruggekaatste
trillingen worden gedetecteerd door geofoons (op land) en/of hydrofoons (in het water).
Meerdere geofoons of hydrofoons worden tot een kanaal gegroepeerd. Per meting zijn
enige honderden kanalen actief. Het met een bemonsteringsinterval van meestal 2
milliseconde gedigitaliseerde signaal wordt via een wirwar aan bekabeling naar een
centrale commandopost gevoerd en daar op magneetband opgeslagen, steeds een giganti
sche hoeveelheid data. De akoestische bron is op land vaak een, uiteraard ingegraven,
dynamietlading. Een alternatief vormt de zogeheten vibroseis methode, waarbij trillingen
teweeg worden gebracht door een karavaan van bijvoorbeeld 9 trucks die zijn uitgerust
met trilplaten. Vibroseis biedt met name langs wegen voordelen. Op zee bestaat de
akoestische bron uit een reeks luchtkanonnen airgunsvan variërend volume, die
gezamenlijk een in elkaar klappende maar nauwelijks na-oscillerende luchtbel produceren,
zodat een scheip akoestisch signaal ontstaat. De geofoongroepen worden op land in lijnen
van enkele kilometers lengte uitgelegd, tegenwoordig meestal meerdere naast elkaar. Het
groepsinterval is vaak 25 meter. Bij zeeseismiek zijn de hydrofoons gemonteerd in kabels
streamersmet een lengte van soms wel 6 km, die door het seismische schip op zo'n 10
meter diepte worden voortgetrokken. Bij zeeseismiek hanteert men normaal gesproken een
schot interval van 10 seconden (of: 25 meter), en daarmee wordt uiteraard het produktie-
Geodesie wereldwijd
Indonesië 1983: Coördinaten
Voor een nieuw seismisch projekt op Sumatra inventariseerde ik het
beschikbare kaart- en coördinaat materiaal. Voor het verkrijgen van de
coördinaten van een aantal nuttige triangulatiepunten zocht ik onze
liaison officer op in het Shell kantoor in Jakarta, een uiterst sympa
thieke Javaan. Hij verklaarde wel mogelijkheden te zien om via zijn
contacten in militaire kringen iets gedaan te krijgen. Ik vroeg of het
had. Aarzelend antwoordde hij: 'Eh tja, dit zijn militairen, en jij
bent Nederlander, ik denk dat het beter is als je niet gaat'
152
