Lustrumboek "The 5th Element"
De omslag kwam met het uitbreken van de varkenspest in 1 997. De omvang van
de epidemie, de beelden van de "geruimde" dieren en niet altijd constructieve
wijze waarop de betrokken agrariërs op de epidemie leken te reageren, maaktende
weg vrij voor het nemen van enkele draconische maatregelen om de
varkenshouderij aan te pakken. Dit leidde tot de Wet herstructurering
varkenshouderij, die 1 september 1998 in werking trad. De wet beoogt vele
doelen te dienen, maar is (politiek en juridisch) het bekendst geworden door de
invoering van varkensrechten, en de kortingen daarop. De mestproductierechten
werden vervangen door varkensrechten, waarbij het werkelijk aantal gehouden
varkens in 1996 bepalend was. Dit betekende dat bedrijven die dat jaar minder
mest produceerden dan waarvoor zij mestproductierechten hadden, die 'reserve'
hoeveelheid kwijt waren (dit heet officieel de latente ruimte). Daarnaast voorzag
de wet in een korting op de varkensrechten in twee stappen. De eerste stap,
direct bij invoering van de wet, bedroeg uiteindelijk 1 0%. De tweede stap, voorzien
voor 2000, zou er toe moeten leiden dat de totale hoeveelheid rechten 25%
lager zou komen te liggen dan de uitgangssituatie. Dat betekent dus in principe
een korting van 1 5%, maar dit percentage zou verlaagd worden voor op bepaalde
andere wijzen in de tussentijd vervallen varkensrechten.
Een felle discussie ontstond, ook onder juristen, of deze vorm van "koude sanering"
wel door de beugel kon. Het laten verdwijnen van mestproductierechten die
mensen bezaten, leek toch wel erg veel op onteigening en dat mag alleen tegen
volledige schadeloosstelling (volgens zowel onze Grondwet als verschillende
internationale verdragen). Toen ons parlement de wet toch goedkeurde, werden
verschillende rechtszaken aangespannen. De eerste uitspraken vielen in het
voordeel van de agrariërs, hoewel latere uitspraken gunstiger voor de regering
waren. Op dit moment lijkt de eerste korting van 10% door de rechter
geaccepteerd, maar wordt verdere korting als buitensporig gezien. De regering
(intussen bij monde van de derde Minister van Landbouw Natuurbeheer en Visserij
(LNV) sinds de varkenspest) heeft intussen een aanzienlijk warmere vorm van
sanering ingezet, die zich ook niet meer uitsluitend op de varkenshouderij richt.
Na al enkele beperktere aankoopregelingen van varkensrechten en
beëindigingsubsidies voor varkenshouderij in bepaalde gebieden, is nu de Regeling
Beëindiging Veehouderijtakken verschenen. Deze is gebaseerd op het idëe van
ruimte voor ruimte Die regeling maakt het mogelijk om tegenover het afbreken
van stallen, de verkrijging van een bouwkavel te zetten. De voormalige agrariër
kan dan, als het daar is toegestaan, die bouwgrond of een te bouwen woning
verkopen, of anders een vergoeding van de overheid krijgen. Die vergoeding
gaat naar agrariërs die wonen op plaatsen waar niet gebouwd kan of mag
worden, en wordt betaald door een provinciaal fonds dat geld gaat verdienen
door die bouwkavels elders in de provincie te realiseren. Om voor de regeling in
aanmerking te komen moet men in principe zijn veehouderijbedrijf, maar tenminste
één van de drie benoemde takken daarvan (varkenshouderij, pluimveehouderij
of rundveehouderij) beëindigen. Ook moet men zijn niet-grondgebonden varkens-
of mestproductierechten bij de overheid inleveren (waarvoor men dan nog enige
compensatie ontvangt), en zorgdragen dat ter plaatse gedurende tenminste tien
jaar de beëindigde tak niet opnieuw wordt uitgeoefend.
Reconstructie van concentratiegebieden
Zowel de oorspronkelijke opzet van de Wet herstructurering varkenshouderij als
de huidige beleidslijnen, leiden tot een enorme verandering van het gebruik en
de inrichting van de concentratiegebieden. Al van af het begin was men van plan
om die verandering te begeleiden met een speciale vorm van landinrichting, de
reconstructie van concentratiegebieden. De ideeën hiervoor waren heren der al
te herkennen in gebiedsgerichte initiatieven en er wordt nu in alle vijf betrokken
provincies ook hard aan het formuleren van zulk beleid gewerkt. Er zijn zelfs al
enkele pilot s gestart. Omdat het heel moeilijk is om zulk integraal gebiedsgericht
30
