het bedrijf: is het een veeteeltbedrijf, is het een ge
mengd bedrijf of is het een boswachterij? Met
andere woorden: een bedrijf kan weer deel uit
maken van een groter geheel, b.v. de verzameling
van boswachterijen, net zoals een weiland onder
deel vormt van een weidegebied. Ook hier een
zekere continuïteit in nu niet ruimtelijke, maar ad
ministratieve kenmerken. Het is dus ook mogelijk
bedrijven te aggregeren. Dit kan zinvol zijn bij voor
bereidende studies, b.v. ten behoeve van het plan
van wegen en waterlopen.
Een structuur onderkennen in een hoeveelheid ge
gevens is een proces van de menselijke geest, dus
altijd een willekeurig proces. Het is onmogelijk
eenduidige scheidingen te trekken tussen weide- en
bouwlandgebieden. Evenmin is het mogelijk te
zeggen wanneer de veehouderij ophoudt en het ge
mengde bedrijf begint. Verder zijn er zeer veel cate
gorieën in te voeren of zeer weinige. Zelfs in één
kavel is de opbouw van de bodem niet constant,
laat staan in een gebied van honderden hectare.
Elke indeling is dus discutabel; zij moet echter wel
doelmatig zijn.
2.2 De ontwerpfase; blokdelen en kaveldelen
In het voltooide plan kunnen we door bestudering
van de kavels verschillende structuren onderschei
den. Als het plan ontworpen moet worden bestaan
de kavels nog niet, dus ook de structuren zijn rudi
mentair of geheel afwezig. Er is een bodemstruc
tuur, maar die is te veranderen, er zijn wegen, maar
die kunnen vervangen worden, de bedrijven hebben
in de oude toestand een structuur, maar die moet
worden gewijzigd. Er is weinig zeker: het blok is uit
te breiden noch in te krimpen, maar de structuur is
onbekend. Bedrijven daarentegen kunnen we groter
maken, of kleiner, of ontmengen. De kavelaan
spraken van de bedrijven volgen niet direct uit de
inbreng en evenmin vloeit de structuur van het toe
gedeelde voort uit die van het ingebrachte. Er moe
ten dus beslissingen worden genomen over de struc
tuur van het blok, over de kavelaanspraken en de
structuur van die kavelaanspraken. Een directe op
splitsing in kavels is mogelijk, maar onpraktisch en
ook onjuist, omdat hierbij het wezenlijke van het
toedelen, het aanbrengen van structuren, wordt ont
kend. Voordat hij kavels gaat formeren moet de
ontwerper eerst structuren in het blok en de kavel
aanspraken aanbrengen, dat wil zeggen: hij moet
werken van het grote naar het kleine.
Wat de ontwerper kan doen is het blok opsplitsen
in een aantal aan elkaar grenzende delen, die elk
de doorsnede vormen van verschillende structuren.
Deze blokdelen hebben ieder een bepaalde grootte
en bepaalde specifieke kenmerken, nl. de kenmerken
van de structuren waarvan zij deel vormen. In die
blokdelen moeten kavels komen met dezelfde speci
fieke kenmerken. De ontwerper moet dus zekere
verwachtingen hebben omtrent de kavels die hij
denkt te toe delen, anders kan hij het blok niet goed
structureren. Hier is weer een sterk element van
willekeur, van inzicht vooral.
Nog duidelijker blijkt die willekeur bij het op
splitsen van de kavelaanspraken. Als deze zijn be
paald (ook niet zo eenvoudig) moet nog worden
vastgelegd wat de meest wenselijke verhouding tus
sen bouwland en grasland is, of het grasland in een
of twee kavels moet worden toegedeeld, en wat de
verhouding moet zijn tussen de grootten van die
twee kavels. Dat zijn moeilijke beslissingen, naar
mijn mening zelfs de moeilijkste in het toedelings
proces. De opsplitsing in kaveldelen bepaalt im
mers min of meer de toekomstige structuur van de
bedrijven voor wat betreft de aspecten cultuur, aan
tal en grootte van de kavels. Voor de te nemen
beslissingen zijn nodig landbouwkundig inzicht, toe
komstvisie, een beleid van Plaatselijke Commissie
en deskundigen en, niet te vergeten: overleg met de
belanghebbenden.
De delen, die bij de opsplitsing van de kavelaan
spraken ontstaan noem ik kaveldelen, niet kavels,
omdat er nog geen uitspraak is gedaan over de lig
ging en omdat de definitieve grootte nog geenszins
vaststaat. Evenals de blokdelen hebben de kavel
delen zowel een grootte als specifieke kenmerken,
die ook de kenmerken moeten zijn van de uit
eindelijk toe te delen kavels.
2.3 Plaatsingen
Toedelen is nu het leggen van verbindingen tussen
kaveldelen en blokdelen. Een kaveldeel moet er
gens worden geplaatst in een blokdeel, wat al direct
ngt 71
135
