gebruikt ter opheffing van eventuele projectiefouten t.g.v.
hellingen van het terrein in de richting van de spleetbreedte.
Tevens wordt bij dit instrument gecorrigeerd voor de cp-
helling van de camera. Beide correcties vinden plaats via een
Amici-prisma, ingebouwd in de lichtweg naar de orthofoto.
Ook bij Zeiss-Oberkochen kan als uitbreiding van de Gigas-
Zeiss GZ1 gecorrigeerd worden voor bovengenoemde terrein
hellingen.
Hier gebeurt dit via een optisch interpolatiesysteem, be
staande uit een ring van vezeloptiek met loodrecht op de
vezelrichting het grondvlak en een bovenvlak dat terrein-
hellingen tot ±35° nabootst. De ring wordt verdraaid over
eenkomstig de hellinginformatie, ook hier verkregen via ver
gelijking van naburige profielen (verkregen via het zgn.
„Lesegerat LGI" behorende bij het ofif-line-systeem van
Zeiss-Oberkochen).
Eveneens in combinatie met het off-line-systeem is het moge
lijk langs elektronische weg hoogtelijnen te vervaardigen,
welke volgens Zeiss nauwkeuriger zijn dan via de „dropped
lines". Uit de opgeslagen profielen wordt een benaderd
model van het terrein gevormd, dat gesneden wordt met ge
kozen horizontale vlakken; de snijlijnen worden afgebeeld
als hoogtelijnen.
Bij de Division Optique SFOM van Matra heeft de ,,693
Orlhopholographe" thans ook de mogelijkheid bundels wit
licht te gebruiken i.p.v. het anaglyphen-procédé.
Stereoscopische waarneming van het model gebeurt via twee
sleuven, waarvan er een dienst doet als dummy; de andere
spleet wordt gebruikt voor de orthofoto-projectie.
Een voordeel van dit systeem is o.a. de mogelijkheid van
kleurenorthofoto's.
Verder is bij Matra nu ook een voorziening te verkrijgen voor
het maken van „dropped-lines".
Tevens werd bij Matra de Space Optic Monocomparator ten
toongesteld. Het meetsysteem berust op een meetmerk-plaat,
de „MMM-plate", (multiple measuring mark plate), voor
zien van een 12x12 matrix van meetmerken, waarvan de
onderlinge afstand 20 mm bedraagt. De plaathouder wordt
tijdens het instellen van een te meten punt gedragen door een
luchtkussen. Het instrument kost ongeveer 90.000 DM.
Tot slot kan nog vermeld worden dat Zeiss-Oberkochen een
eenvoudige stereo-komparator heeft ontwikkeld t.b.v.
röntgenopnamen.
7. Computers (automatische informatie-verwerking)
Het is opvallend dat de verschillen tussen de tafelcomputers
(programmeerbare elektronische tafel-rekenmachines) en de
kleine (mini-)computers verdwijnen. De Philips P350 bureau
computer, de Wang 700/720 en de PDP 8E zijn hier voor
beelden van.
Daarnaast is er een groei waar te nemen in de aanbieding
van hel time-sharing systeem, waarmee de gebruiker via een,
meestal gehuurd, eindstation („terminal") en de normale
telefoonlijnen naar wens gebruikt kan maken van een cen
traal opgestelde grote computer. Met deze computer kan
gewoonlijk conversationeel gewerkt worden.
De meeste leveranciers hebben een uitgebreide programma
bibliotheek voor landmeetkundige toepassingen; deze pro
gramma's zijn echter gebaseerd op duitse werkwijzen en
voorschriften. De numerische opzet van de Duitse landmeet
kundige diensten leent zich goed voor automatisering. In
Duitsland zijn al „databanks" voor coördinaten (grote co-
ordinaatbestanden). Programma's voor een strenge vereffe
ning en toetsing met het le standaardvraagstuk waren on
bekend. Veel zag men programma's voor tachymetrische op
namen, snijding van rechten, cirkels etc.
IBM had een complete 360-40 computer opgesteld. Met
deze middelgrote computer werden een aantal programma's
gedemonstreerd waarbij gebruik gemaakt werd van een con
versationeel systeem met een beeldbuis; met deze beeldbuis
werden gegevens ingevoerd en resultaten afgebeeld. Hiermee
werd ook een systeem van kadastrale boekhouding gedemon
streerd. Een overeenkomstige demonstratie werd gegeven
door Hannover op de Landententoonstelling. Daar maakte
men gebruik van een beeldbuis-verbinding met een com
puter in Hannover. Het gebruik van deze boekhouding is als
volgt: wil men de gegevens van een bepaalde eigenaar hebben
dan typt men de naam van deze eigenaar in. Zijn er meer
eigenaren met deze naam dan verschijnt een lijst met deze
namen, waaruit men de gezochte kiest. Daarna krijgt men de
gegevens van deze eigenaar. Op deze wijze behoeft men de
naam slechts globaal te kennen.
8. Tekenautomaten en coördinatenlezers
In deze categorie komt, evenals bij punt 7, de automatisering
duidelijk tot uiting.
Het handwerk bij de kaartvervaardiging is daarin verschoven
naar het programmeren en het bedienen van de besturings
eenheid van de tekentafel (flatbed plotter) of tekentrommel
(drum plotter). Echt handwerk blijft bij het digitaliseren
van bestaande kaarten wanneer met een pen, loupe of sensor
de figuur gevolgd moet worden, of bij het verwisselen van de
onderdelen in de tekenkop van de tekenautomaat t.b.v.
prikken en omcirkelen van punten, tekenen in inkt, beschrij
ven, graveren, strippen of lichtschrijven.
Verschillende tekenautomaten waren op de tentoonstelling
present, en dat betekende heel wat transport- en montagewerk
voor de firmanten. Zo waren daar te zien: nauwkeurige
tekentafel-automaten van Coradi (Coradomat), Contraves
(Coragraph) en Aristo (Aristomat). Calcomp had ondermeer
een tekentrommel, waarvan het variërende geluid tijdens het
maken van een regelmatig parabolenpatroon deed denken
aan een grappig muziekstuk. Evenals de tekenautomaten
van Benson en Nestier (Desitronic) behoort de bovenge
noemde tekentrommel tot de minder nauwkeurige.
De prijs (in de orde van 40.000 DM^fOO.OOO DM) van een
en ander is sterk afhankelijk van de grootte van de x, y-
stapjes, die kan variëren van 1/160 mm (Kongsberg) tot 0,1
mm (Nestier); van de elektronica en het fijn-mechanisme; van
de besturingseenheid; van de tafel-omvang, en van de moge
lijkheden.
De nauwkeurige tekenautomaten zijn kwalitatief vrijwel ge
lijk; wel zijn de programma-pakketten verschillend, afhanke
lijk van de grootte van de besturingseenheid en de interesse
van de fabrikant (b.v. Contraves op landmeetkundig gebied;
Calcomp voor grote computers zoals IBM 360, 370).
Kongsberg, aanvankelijk meer op de scheepsbouw georiën
teerd, richt zich thans ook op de geodetische toepassingen
van zijn nauwkeurige tekentafel Kingmatic 1215. Deze auto
maat kon niet getoond worden, maar wel ondermeer de
daarbij te combineren computer en het t.v.-scherm („Veri-
fast"). De computer-programma's zijn van de noorse firma
Byggedata.
Interessant te noemen is de ontwikkeling van de lichtschrijver
waarmee het mogelijk is op fotogevoelig papier te „tekenen".
De lijnkwaliteit van deze „tekeningen" is erg goed. In prin
cipe is elke lijndikte mogelijk. Ook kunnen veel voorkomende
symbolen op een mal geplaatst worden en zo in één keer ge
tekend belicht) worden.
Ook op het gebied van coördinatenlezers (uitleesapparaten)
was er een grote verscheidenheid. Hierbij kan onderscheid
gemaakt worden tussen het in coördinaten uitlezen van af
zonderlijke punten èn het digitaliseren van een (analoge)
kaartfiguratie. De eerste groep is meestal een nevenfunctie
van de tekenautomaten, of is een coördinatograaf met elek
tronische registratie (zoals bij Haag-Streit: Numerical posi
tion indicator, eventueel met t.v.-beeld voor het nauwkeurig
instellen). Naast de bekende apparaten van Coradi (Diginieter,
16
ngt 72
