De heruitgave van de negentiende-eeuwse stafkaart
4e jaargang, no. 3, maart 1974
J. A. van der Linden
1. Motivering
Tussen 1850 en 1864 is de eerste volledige topo
grafische kaartserie van Nederland op de schaal
1:50.000 in eerste druk verschenen. Het titelblad
vermeldt als haar volledige naam: „Topographische
en Militaire Kaart van het Koningrijk der Neder
landen", een naam zó wijdlopig, dat in de volgende
beschouwing met de afkorting TMK zal worden
volstaan. Met het verschijnen van de TMK is de
systematische topografische kaartering van ons land,
zoals die ook thans nog wordt voortgezet, begonnen.
De kaart is vele malen herzien en herdrukt totdat
ze in 1932 vervangen werd door de moderne foto-
grammetrische kaart 150.000 in de stereografische
projectie.
De kaartserie geeft een ongemeen gedetailleerd en
volledig beeld van het Nederlandse landschap zoals
dat ruim een eeuw geleden was en geldt als een
pronkstuk van graveertechniek. De bekende karto-
graaf W. Eekhof schreef kort na de publikatie van
de eerste bladen in een bloemrijke beoordeling:
hier zag men zich een tafereel ontrold van de
eigenlijke toestand des lands in alle topographische
bijzonderheden; een tafereel waarop alle gronden
naar de aard van hun bebouwing waren voorge
steld, waarop alle voorwerpen voor algemeen ge
bruik en dienst waren aangewezen en met name
vermeld zulk een plastische voorstelling, welke
nauwkeurigheid aan volledigheid verbindt; welke
de navorder op geen enkel punt onbevredigd laat
zulk een welgelijkend portret van de opper
vlakte des lands zulk een kunststuk, waarin men
wetenschappelijke bekwaamheid, noeste vlijt en
ongemene kunstvaardigheid om strijd had te be
wonderen, omdat ook de lithographische uitvoering
door zuiverheid van tekening en gevalligheid in
vorm voldeed; zulk een pronkstuk van Cartografie
had Nederland nooit bezeten en strekt de onder
nemers, bewerkers en het Vaderland allen evenzeer
tot lof en eer". Aan papier was in die dagen blijk
baar nog geen gebrek. Overigens merkte de recen
sent zuinigjes op dat de prijs van ƒ2,80 per blad,
toentertijd inderdaad een forse hap uit de beurs, te
hoog was.
Nu onlangs deze gehele kaartserie opnieuw ver
schenen is kan men zich afvragen of het uitgeven
van een zo verouderd kaartwerk thans nog wel van
belang geacht moet worden. Daarover kan het
volgende worden opgemerkt.
De TMK toont een volledig en uiterst gedetailleerd
beeld van het land omstreeks de jaren 1840-1860.
Nederland is vermoedelijk het enige land dat door
deze kaart de beschikking heeft over een compleet
beeld van het bodemgebruik en de bodembegroeiing
uit die tijd. Daarna is het landschap door vele
menselijke activiteiten ingrijpend en soms zelfs bijna
onherkenbaar veranderd. Men denke hierbij aan
inpolderingen, grootscheepse verveningen, land
aanwinning, de aanleg van kanalen, spoorwegen
en autowegen, verkavelingen, de ontginning van
woeste gronden, havenaanleg, de Deltawerken, de
geweldige industrialisatie, de explosieve bevolkings
groei en urbanisatie, ontwikkelingen die voorname
lijk in de afgelopen eeuw het landschap in sterke
mate hebben gewijzigd. Juist in de laatste tien jaar
is daardoor een sterk toegenomen belangstelling
voor de oude stafkaart te constateren bij beoefe
naren van diverse wetenschappen: kartografen, geo
grafen, landschapsarchitecten, cultuurtechnici, pla
nologen, stedebouwkundigen, bodemkundigen,
SUMMARY
Reprint of the nineteenth-century topographic map
In 1973 a facsimile reprint was published of the topographic and military map, issued in
the period 1850-1864. A brief historical introduction is given followed by discussion on
the general aspects of the map and the reproduction methods.
ngt 74
79
