20 Rapport van de Commissie Grootschalige Basiskaart
Deze twee tekortkomingen maakten het onmogelijk om uit
de duizenden kadastrale plans een uniforme basiskaart van
Nederland op grote schaal samen te stellen. De kwalijke ge
volgen daarvan zijn vooral in de jaren na 1930 in groeiende
mate merkbaar geworden. Ook van de kant van het
Ministerie van Oorlog was geen oplossing van het kaarterings-
probleem te verwachten, gezien de in die tijd beperkte doel
stelling van het Topografisch Bureau: een topografische kaart
ten behoeve van militaire operaties te vervaardigen en up to
date te houden. Na 1864 werd daarvoor de schaal 125.000
gebruikt.
Een maatschappelijke behoefte aan grootschalige kaarten
werd, buiten het Kadaster, in de 19e eeuw weinig gevoeld.
Hun onmisbare functie in de gedetailleerde planning van
civiel-technische en stedebouwkundige werken werd het eerst
aangetoond bij de uitbreiding van de grote steden, bij de
Spoorwegen en bij de Waterstaat. We zien dan hoe door deze
diensten een eigen bescheiden bijdrage geleverd wordt aan de
grootschalige kaartvervaardiging om eigen behoeften te dek
ken. De ontoereikendheid van de kadastrale kaart werd op
vele plaatsen vastgesteld, vooral in de grote steden, waar de
taak van stedelijke technische diensten een andere kaart-
inhoud en betere, nauwkeuriger meetkundige grondslag ver
eiste. De stad Amsterdam was de eerste stad in Nederland
die een eigen landmeetkundige en kartografische afdeling in
het leven riep, die model gestaan heeft voor andere steden.
Geschiedenis na 1920
In de twintiger jaren van de 20e eeuw werden door de Rijks
waterstaat zeer grote werken in uitvoering genomenkanalen
in Twente en Limburg, gevolgd door de uitvoering van een
rijkswegenplan na 1932. Daarmee hangt onmiddellijk samen
de oprichting van een centrale landmeetkundige dienst in
1931de Meetkundige Dienst van de Rijkswaterstaat. In veel
omvangrijker mate als voorheen het geval was werden er
door eigen meetploegen van deze dienst grootschalige kaarten
opgenomen, waarbij ten dele de in die tijd nieuwe techniek
van de luchtfotogrammetrische kaartering toegepast werd.
Invoering van de luchtfotografie, ook bij de vervaardiging
van de topografische kaart 125.000, heeft, voor het eerst na
de mislukte plannen van de „Commissie De Man" uit 1822
weer een kans geboden om tot één uniforme basiskaart op
grote schaal te komen. Deze geheel nieuwe kaarterings-
techniek die een revolutie in de kartografie betekende ver
diende een revolutionaire aanpak van het kaarteringswezen
in Nederland, waarbij het centralistische aspect van de lucht
fotografie en de hoge investeringskosten van de uitwerkings-
apparatuur dwingende argumenten vormden. Het heeft helaas
niet zo mogen zijn. Vooruitziende figuren als I. Boer Hzn,
ingenieur-verificateur van het Kadaster, en prof. dr. ir. W.
Schermerhorn hebben de behoudendheid van departemen
tale zijde en van de collega's uit de landmeetkundige wereld
op hun weg naar verbetering niet kunnen passeren. In het
betrekkelijk kleine areaal dat Nederland heet is daardoor
weer een kans gemist die tot gevolg heeft dat de behoefte aan
goede kaarten op grote schaal nog altijd bestaat. Het Kadas
ter, oorspronkelijk een instituut ter verzekering en admini
stratie van de zakelijke rechten op onroerende goederen, was
anno 1930 in feite reeds boven die taak uitgegroeid, maar
heeft daaruit niet de consequenties getrokken. Invoering van
luchtfotogrammetrie voor de vervaardiging van kadastrale
Afb. 1. Rijksweg bij Nunspeet. Boven: kaartfragment
110000 (niet op schaal), onder: luchtfoto.
Topografische Dienst, Delft.
plans kwam pas 25 jaar na de dito toepassingen bij de Topo
grafische Dienst en Meetkundige Dienst van de Rijkswater
staat op gang. Hoewel uit de jaren na 1931 een goede samen
werking tussen laatstgenoemde dienst en het Kadaster dateert
is autonomie in ieders kaarteertaak blijven bestaan. Neder
land zat anno 1930 met een enorme achterstand in gemoderni
seerde (zgn. hermeten) kadastrale plans. Die achterstand is
tot op heden bij lange na niet ingelopen.
240
ngt 74
