0
houd van de rechtsbeslissing geen speelbereik: lex
dura, sed lex".
Een gewaarschuwd mens telt voor twee, en daarom
ben ik maar eens gedoken in de literatuur over
rechtstoepassing. Hoe ingenieurs (zeg maar ambte
naren) het recht toepassen kon ik niet achterhalen
(een mooi onderwerp voor rechtssociologisch onder
zoek!), wel bleek er een rijke literatuur te zijn over
de rechtsvinding door juristen, in het bijzonder
rechters. Wat over hun activiteiten valt op te mer
ken lijkt mij, met variaties, ook uitstekend van
toepassing op het werken met recht door de in
genieur. Om deze reden ga ik er in het college vrij
diep op in.
Ik behandel de rechtsvinding als een juridisch pro
bleemoplossingsproces. Daarbij maak ik gebruik
van een „recept" voor het oplossen van casus
posities, zoals dat wordt toegepast door eerstejaars
studenten in Leiden (zie afb. 6 voor een zeer ver
korte, geschematiseerde versie van dit recept). Het
oplossingsproces begint bij de feiten in de casus (de
werkelijkheid, de Duitsers noemen dit „Sach-
verhalt" in tegenstelling tot het in juridische begrip
pen vastgelegde „Tatbestand") en eindigt met een
op aanvaardbaarheid getoetste uitspraak. Wat er na
de uitspraak, d.i. het handelen van de rechter, ge
beurt wordt in het recept niet meer behandeld, wel
wijd ik in het college enige woorden aan de evaluatie
van het vonnis door andere juristen en de publieke
opinie, en aan de gevolgen die deze evaluatie kan
hebben voor de wetgeving of voor een eventueel
andere uitleg en toepassing van de bestaande wetten.
Ook het juridische probleemoplossingsproces zet
zich voort in de tijd, het recht vormt zich ook in de
toepassing.
Het in Leiden toegepaste recept wordt door som
mige juristen als nogal legistisch beschouwd, lnder-
daad ligt het hoofdaccent bij nauwkeurige interpre
tatie en toepassing van de wet, maar bij stap 7 is toch
een ontsnappingsclausule ingebouwd die ruimte laat
voor waardeoordelen, in feite vreemde elementen in
een legistische denktrant.
De verschillende opvattingen over het juridische
denken worden uitstekend behandeld in het, moei
lijke, boek „Het beleid van de rechter" van de
Belgische hoogleraar W. van Gerven. Op basis
hiervan heb ik een beknopt overzicht gemaakt van
de verschillende ideeën. Je hebt het legistische
denken ofwel systeemdenken (rechtsvinding is toe
passing van regels op feiten), het probleemdenken
(hoe vind ik in een bepaalde situatie de oplossing die
het best aansluit bij de behoeften van de samen
leving, of ook, vooral in de angelsaksische landen:
Afb. 6. Een juridisch probleemoplossingsproces. De cartoon
komt uit het Jurimetrie-nummer van Ars Aequi,
XVIII, 11.
Ach, edelachtbare, drinkt u dan nooit eens wat
Zijn\
gevolgen\^
uit 6 'acccpta-
bel'?
aan voor-
waarden uit 4
\voldaan in/
Formuleer uitspraak
Breng casus in kaart
Geef voorlopige juridische
vertaling van feiten in casus
Pas regels uit 3 toe op casus
en bepaal gevolg(en)
Selekteer op basis van resul
taat van 2 relevante rechts
regels
Bepaal op basis van resultaat
van 3 voorwaarden waaronder
vertaling uit 2 steek houdt
uit 4
voldaan iny
1?
54
ngt 76
