Onderzoek van de randverdeelingen van de theodolieten, in
gebruik bij de Rijksdriehoeksmeling J).
In de vergadering van October 1893 werden door het lid J. A. C. Oude
mans uitvoerige mededeelingen gedaan omtrent de randverdeelingen van de
instrumenten, die gebruikt zijn bij de driehoeksmeting van Java. Daarbij
werden tevens enkele opgaven gedaan omtrent de randverdeelingen van de
theodolieten, die in gebruik zijn bij de Rijks-driehoeksmeting. Eene meer
volledige opgaaf omtrent het onderzoek dier randverdeelingen moge hier
thans volgen.
De Rijkscommissie voor Graadmeting en Waterpassing bezit thans zes
theodolieten met cirkelranden, die door middel van micrometrische micros
copen worden afgelezen. Twee daarvan hebben een middellijn van 35 cM.,
twee andere van 21 cM., en twee van i4 cM. Alle zes zijn geleverd door
den instrumentmaker J. Wanschafï te Berlijn. Alvorens ze van hem over te
nemen, werden zij aan een onderzoek onderworpen, dat, behalve over andere
onderdeden, zich hoofdzakelijk uitstrekte over de juistheid van de rand-
verdeeling.
Een onderzoek, door het uitmeten van de twaalf op elkander volgende
vakjes van een graad, werd bij al die instrumenten uitgevoerd, echter meer
met een ander doel, namelijk om van één vakje van den rand de juiste
lengte te vinden, om met behulp daarvan de gangcorrectie van de micros
copen te kunnen bepalen. Voor de waarde van de ranaverdeeiing zelve
komt mij dit onderzoek, om straks te vermelden reden, minder afdoende
voor. Dit neemt niet weg dat, wanneer langs dezen weg eene groote waarde
voor de middelbare fout in de plaats van een streepje gevonden wordt, men
besluiten moet, dat de verdeeling van den rand niet zorgvuldig is uitgevoerd.
Zooals door het lid Oudemans reeds werd medegedeeld, is dan ook om deze
reden een van de randverdeelingen afgekeurd. Later bleek het, dat die
verdeeling, wegens ongesteldheid, niet door den heer Wanschaff zeiven was
uitgevoerd, maar door een van zijn onderschikten, die zich al zeer slecht
van zijn taak gekweten had. Die randverdeeling werd door den Heer Wan
schaff door eene nieuwe vervangen, die bleek zeer goed te zijn.
1) Verslag der mededeelingen van Dr. C. M. Schols in de vergadering van 26 Mei 1894 der Koninklijke
Academie van Wetenschappen, afd. Natuurk., „waaruit blijkt, dat die randverdeelingen behooren tot
de besten, die bij dergelijke instrumenten voorkomen".
