53
het papier getrouw alle bewegingen van het voertuig nabootsen.
Om dit te kunnen doen hebben wij faute de mieux het kompas
weder ter hulpe geroepen. Dat dit op een schokkend en trillend
voertuig, bovendien met zijn eigen magnetisme behept, niet zonder
bezwaren gepaard zou gaan, was te voorzien, doch dank zij de
toepassing van het „vaste-as"-systeem in de naald tevoren reeds
op den pedograaf gebezigd en een trillingen-uitputtend statief,
kon ik een kompas samenstellen, waarvan de naald zelfs op de
hobbeligste wegen zoo goed als volkomen rustig blijft zweven 1).
Om de naald een zoo groot mogelijk magnetisch moment te ver
zekeren, met een zoo klein mogelijk traagheidsmoment (in tegen
stelling met het groote traagheidsmoment voor scheepsgebruik gezocht,
in welke richting ik eerst zonder veel succes proeven nam) is zij
ingericht zooals in fig. 4 voorgesteld. Twee stalen naalden worden
aan een houten dwarsstukje bevestigd, waar de loodrechte as
doorgaat, terwijl twee licht verstelbare spiraalveertjes a de vereischte
regeling in evenwicht toelaten. De scherpe harde uiteinden van
de as rusten in agaten dopjes, gemonteerd in de glazen boven en
beneden wanden van de kompasdoos. Wanneer nu het kompas
ergens boven het teekenpapier gehouden wordt, valt het niet moeilijk
De boven alle verwachtingen geslaagde uitkomsten van deze proeven brengen
mij op de vraag in hoeverre dit systeem van «vaste-as» naald toegepast zou
kunnen worden op de kompassen van torpedobooten en dergelijke vaartuigen,
waar nog steeds bitter geklaagd wordt over hinderlijke slingeringen van de roos,
die nauwkeurige waarnemingen, vooral wanneer zij snel moeten geschieden, b.v.
bij peilingen in het voorbijgaan, zeer moeilijk, zoo niet onmogelijk maken. Het
kan wezen dat de balansjusteering, die deze naald behoeft om resultante van
zwaartekracht en verticaal aard-magnetisme in de as te brengen, een groot
bezwaar is, en, indien zij aan boord verstelling zou vereischen naar de magneti
sche breedte, waarop het vaartuig zich bevindt, de toepassing in de praktijk
veel te précair zou maken; doch daartegenover staat het feit dat scheepskom-
passen in Cardanusringen hangen, die, als zij gevoelig genoeg werken, de naaldas
steeds loodrecht moeten houden, en dus een minder juiste regeling van het
evenwicht onschadelijk maken. Hierdoor zou het wellicht mogelijk wezen aan
het kompas een gemiddelde regeling voor alle breedtegraden te geven zonder
ooit mogelijke bronnen van fouten in het leven te roepen, grooter dan wat
nietig zou lijken naast de duizend-en-een storende invloeden bekend of onbe
kend, gecorrigeerd of ongecorrigeerd die op een klein ijzeren vaartuig hun
best doen om van het kompas een tollende gvroskoop temaken. Eenigeproeven
in die richting genomen op torpedobooten, door hen die daartoe in de gelegen
heid zijn, komen mij dus alleszins aanbevelenswaard voor.
