hierbij bereikte nauwkeurigheid zoo groot, dat graadmetingen
in de richting der parallel de kromming van verschillende deelen
dezer lijn doen kennen, dus de afwijking van den cirkelvorm
laten bepalen. Bij graadmetingen in scheeve richting ten op
zichte van den meridiaan en eveneens voor de détailstudie van
een deel der geoïde, zijn zoowel astronomische breedte-, als
lengtebepalingen noodig; deze laatste kunnen evenwel door
azimutbepalingen worden vervangen. Bepaalt men van twee
punten het lengteverschil en bovendien in beide een azimut, dan
bestaat er tusschen de afwijking in lengte en die in azimut een
door Laplace aangegeven eenvoudige betrekking, waaraan de
resultaten kunnen worden getoetst, en die dienen kan tot ver
hooging der nauwkeurigheid: dergelijke punten worden Laplace-
punten genoemd.
Uit de afwijkingen der breedte en die der lengte, kan voor
elk punt de afwijking tusschen de normaal der geoïde en die
der ellipsoïde worden berekend, welke de schietloodafwijking
wordt genoemd; de normaal der geoïde valt toch samen met de
richting der zwaartekracht. Deze is de resultante van de aan
trekkende kracht der massadeelen van de aarde, en van de
middelpuntvliedende kracht, veroorzaakt door de draaiing van de
aarde om hare as. De grootte der aantrekkende kracht is om
gekeerd evenredig met het vierkant van den afstand der aan
trekkende massa's; massaophoopingen of massatekorten in de
nabijheid van het beschouwde punt oefenen daarom een belang
rijken invloed uit op de richting der zwaartekracht; vandaar dat
men aanvankelijk de schietloodafwijkingen geheel aan lokale at
tracties toeschreef; ongetwijfeld kunnen deze een voorname rol
spelen, maar ook meer verwijderde doch uitgestrekte onregel
matigheden in de verdeeling der massa oefenen een zeer merk
baren invloed uit. Voor zoover de onregelmatigheden in de
verdeeling der massa waarneembaar zijn: gebergten van bekende
geologische samenstelling of zeeën, is de invloed op de richting
der zwaartekracht te berekenen en kunnen de waargenomen af
wijkingen daaraan worden getoetst.
Niet alleen uit de richting, maar ook uit de grootte der zwaarte
kracht op verschillende punten van het aardoppervlak kunnen
belangrijke gevolgtrekkingen worden gemaakt met betrekking
tot den vorm der geoïde. Reeds in de 18e eeuw gaf Clairaut
127
