enkele maal, bij de Noordpoolexpeditie van Nansen, heeft men
ze aan boord kunnen bezigen ter bepaling van de zwaartekracht
op zee, toen het schip vast ingevroren lag.
In de laatste jaren is er voor de bepaling der zwaartekracht
op zee door Hecker een andere methode toegepast, waarvan het
denkbeeld afkomstig is van Mohn. Hij bepaalde namelijk aan
boord van een stoomschip den luchtdruk op twee wijzen: met
behulp van den kwikbarometer en tegelijkertijd met den thermo
meter door waarneming van het kookpunt van water. De aan
wijzing van den barometer houdt verband met het gewicht van
het kwik, dus met de grootte der zwaartekracht, terwijl het kook
punt van het water onafhankelijk van deze is. Uit het verschil
der waarden voor den luchtdruk op beide wijzen verkregen kan
de grootte der zwaartekracht worden afgeleid. De methode is
in 1901 toegepast op den Atlantischen, in 1904 op den Indischen
en den Stillen Oceaan.
De resultaten vertoonen een zeer goede overeenstemming, maar
na de publicatie is door Eötvös de opmerking gemaakt, dat een
storende invloed buiten rekening was gelaten, namelijk die der
voortgaande beweging van het schip. Een punt van het aard
oppervlak beweegt zich door de dagelijksche beweging der aarde
van west naar oost; beweegt een schip zich in diezelfde richting,
dan wordt de middelpuntvliedende kracht vergroot, dus de zwaarte
kracht, zooals die op de zich in het schip bevindende massa's
werkt, verminderd; zij wordt daarentegen vergroot bij beweging
in tegengestelden zin. Nu is op de laatste reis tusschen Honolulu
en San Francisco twee malen nagenoeg dezelfde weg in tegen
gestelde richting gevolgd, maar de resultaten vertoonen niets van
clen storenden invloed, en brengt men dezen in rekening, dan
gaat de overeenstemming geheel verloren. Er moet dus een
oorzaak zijn, die den invloed der beweging compenseert, maar
welke deze is, blijft nog een raadsel.
Zeer omvangrijke onderzoekingen met betrekking tot de grootte
der zwaartekracht zijn uitgevoerd door Helmert, die uit een groot
aantal slingerwaarnemingen de constanten heeft afgeleid eener
formule, waarmede voor elke geographische breedte de normale
zwaartekracht kan worden berekend; die normale waarde heeft
betrekking op een omwentelingsoppervlak, dat door Helmert
niveauspheroïde wordt genoemd, en dat evenals de ellipsoïde,
129
