139
menigvuldigd worden met(waarin n is het aantal in de
theoretische formule voorkomende en uit de waarnemingen te
bepalen constanten), om het kwadraat van de middelbare fout
der waarnemingen te vinden. Dit heeft, zooals reeds werd op
gemerkt, echter alleen zin als de theoretische formule zuiver
theoretisch is. We zullen daarom de formule (44) ongewijzigd
behouden, maar dan ook aan Af niet de beteekenis toekennen
van middelbare fout der waarnemingen, maar slechts die van
middelbare afwijking tusschen waarnemingen en formule.
p. Wolfer's onderzoek naar een door Wanschaff
verdeelden cirkelrand.
Door de welwillendheid van den heer Hermann Wanschaff
kwamen wij in het bezit van eene serie waarnemingen betreffende
de randverdeelingsfouten van den meridiaancirkel der Züricher
sterrewaclit, die door hem van een nieuwe tot op 5' gaande ver
deeling voorzien is.
De waarnemingen werden verricht door de heeren A. Wolf er en
Broger. Eerstgenoemde geeft een beschrijving van zijn waarne
mingsmethode en de daarbij verkregen resultaten in het «Vierteljahrs-
schrift der Naturforschenden Gesellschaft zu Zürich, Jahrg. XLVIII,
1903,» onder den titel «Untersuchung der neuen Wanschaff'schen
Teilung am Meridiankreis der Zürcher Sternwarte».
De middellijn van den rand van dit instrument bedraagt 497
millimeter, de aflezing had plaats door middel van vier, paars
gewijze diametraal tegenover elkaar staande, microscopen.
Bij het onderzoek werd zorg gedragen voor eliminatie van den
invloed der excentriciteit, der afwijkingen in de tappen en die
der zwaartekracht. Een onderzoek van de microscoopschroeven
had niet plaats; daarom werd als voorzorgsmaatregel bij elke
nieuwe instelling de deelstreep steeds in denzelfden stand ten
opzichte van de indexstreep gebracht, waardoor de microscoop
aflezingen steeds ongeveer op dezelfde plaats van den trommel
werden verricht en eventueele periodieke fouten der microscoop-
schroeven onschadelijk gemaakt. Evenwel kon dit voorschrift
Hermann Wanschaff, Werkstalten für wissenschaftliche Instrumente. Berlin
S. O. 26 Elisabethufer N°. i.
