35
inkomsten voor de kerken, daar vele minder gewilligen zich nu
op verjaring gingen beroepen ten opzichte van tienden, welke in
den laatsten tijd minder geregeld waren opgebracht, ten deele
tengevolge van de toegevendheid der geestelijken in drukkende
tijden, doch soms ook tengevolge van hunne onmacht, om hunne
vorderingen te doen eerbiedingen.
Het placaat van 1528 poogde hierin weder ten bate van de
geestelijkheid verbetering te brengen, terwijl er tevens bij werd
bepaald, dat de «novalia» steeds aan de kerken bleven verschuldigd.
Toen eindelijk de «Reformatie» zich liet gelden, waren de in
komsten der kerken reeds heel wat geslonken en hadden vele
reeds groote moeite om naar behooren in den dienst en het steeds
kostbaarder wordende onderhoud der kerken en torens te voorzien.
Krachtens art. 3 van het Munstersche Vredestractaat van
den 30 Januari 1648 werd de Republiek der Vereenigde Neder
landen bevestigd in den eigendom van alles, wat door verovering
was verkregen en alle geconfisqueerdegeestelijke goederen
voor zooverre zij niet bij art. 43 waren uitgezonderd ble
ven daarmede het eigendom van den Staat; het beheer over de
kerkelijke goederen in engeren zin kwam nu aan de ge
westelijke besturen, die zooveel mogelijk deze goederen hunne
bestemming ad pios ususlieten behouden en uit de opbrengst
de kerkelijke uitgaven poogden te bestrijden.
De eenvoudige bedehuizen der vroegere eeuwen reeds in
627 werd te Wiltenburg (Utrecht) door den fankischen Koning
Dagobert I een christelijk heiligdom gesticht, dat later echter
weder door de Friezen, die destijds ook de Veluwe beheerschten,
werd verwoest waren langzamerhand door steenen en naar
mate van de draagkracht der plaatselijke gemeente meer of
minder monumentale gebouwen vervangen; de in «baksteen» op
getrokken Karolingische Kapel op het «Valkhof» te Nijmegen
en enkele oudere kerken -waaronder waarschijnlijk ook de
«Dom» te Utrecht behooren onder de eerste christelijke ge
bouwen, die hier te lande bij het slinken van den houtvoorraad
uit meer duurzaam materiaal werden vervaardigd en dikwijls
vond daarbij dan toepassing het materiaal afkomstig van de hier
onder Romeinschen invloed gestichte gebouwen.
Naast de steenen, door hen hier te lande gebakken, zooals de
ontelbare brokstukken met de ingedrukte stempels hunner legioenen
