omtrek dus eerst in tweeën werd verdeeld, vervolgens de aldus
gevonden bogen weder in tweeën, enz.; deze methode heeft tevens
het voordeel, dat de fouten der verdeeling voor alle onderzochte
strepen ongeveer met denzelfden graad van nauwkeurigheid
worden gevonden. Bij den cirkel van Cary bleken de verdeelings-
fouten nog al belangrijk te zijn en te liggen tusschen 4",38
en 9",23.
Behalve deze methode volgde Bessel nog eene andere, waar
door ophooping van fouten eveneens werd vermeden; de cirkel
omtrek werd daarbij uitgemeten met een afstand der microscopen,
welke het ne deel van den omtrek bedroeg, vervolgens met een 2,
3, 4 maal enz. grooteren afstand der microscopen. Deze metingen
leidden dan voor de onderzochte strepen tot vergelijkingen, welke
volgens de methode der kleinste kwadraten opgelost, de waar
schijnlijkste waarden der verbeteringen deden vinden.
In 1821 bepaalde Bessel de verdeelingsfouten van den meridiaan
cirkel van Reichenbach; dit instrument had eene verdeeling
van 5' 5' en werd afgelezen door middel van vier noniën, daar
Reichenbach deze onbegrijpelijker wijze verkoos boven
micrometrische microscopen Ten behoeve van het onderzoek
der verdeelingsfouten bracht Bessel nu 4 micrometrische micros
copen aan, twee aan twee diametraal tegenover elkander gesteld;
de angulaire afstand der diametrale verbindingslijnen dezer mi
croscopen bedroeg eerst 6o°, daarna 450, 30° en 15° Achtereen
volgens werden nu de strepen o°, 15° 30° enz. onder het eerste
microscoop gebracht en de overige 3 daarna afgelezen; iedere
dezer 4 reeksen leidde alzoo tot een stel vergelijkingen, die weder
volgens de methode der kleinste kwadraten opgelost, de fouten
leerden kennen, welke bij dezen cirkel bleken te liggen tusschen
-f i",23 en T',49.
Het onderzoek van de fouten der verdeeling van den meridiaan
cirkel onzer Sterrewacht te Leiden maakte in 1863 het onderwerp
uit eener dissertatie van Dr. N. M. Kam 2). Dit werktuig is met
twee cirkels toegerust, die beide van 5' 5' zijn verdeeld;
iedere cirkel wordt door vier microscopen afgelezen en van
8i
Zie hierover nader: «De Stadiometrische Afstandsmeter etc. in Tijdschr.
voor K. en L. Jaarg. XXXII, (1916), pag. 208.
Dr. N. M. Kam. Over de Fouten in de Verdeeling der Cirkels van
Sterrekundige Werktuigen.
