randstanden minus één bedraagt. Bij cirkels met overwegend
periodieke verdeelingsfouten worden deze dus in hoofdzaak bij
meting in verschillende randstanden geëlimineerd, doch bij cirkels
waarvan de fouten grootendeels een onregelmatig karakter dragen,
zooals dat bij het instrument der Sterrewacht te Leiden het
geval is, zal dat uit den aard der zaak niet in die mate het geval
zijn; de mediaancirkel van Leiden behoort dan ook onder de
instrumenten, waarvan de zelfstandige bepaling der verdeelings
fouten, ook bij tusschenstrepen, het verst is doorgevoerd.
Om een overzicht te verkrijgen van den gang der systema
tische fouten of zooals Bessel het reeds uitdrukte, om de
regelmatige of periodieke fouten van de onregelmatige of
toevallige te scheiden, werd reeds door Bessel naar aanleiding
van zijn onderzoek van de verdeelingsfouten van den Meridiaan
cirkel van Rei.chenbach eene graphische constructie te
baat genomen; de afstanden der onderzochte strepen van het
nulpunt der verdeeling zette hij daartoe uit als abscissen en
loodrecht daarop de respectieve waarden der gevonden fouten als
ordinaten. De vloeiende kromme, welke nu het best voldeed
aan de waarden dezer ordinaten, stelde dus den gang der perio
dieke fouten voor, waarvan het bedrag voor elke tusschenliggende
verdeelingsstreep aan deze graphische voorstelling kon worden
ontleend, zooals dat ook thans nog gebruikelijk is'.
Bij dergelijke onderzoekingen mag echter nimmer uit het oog
worden verloren, dat het hier veelal bepalingen betreft van groot
heden, welke liggen op de grens van het minimum visibile«\
de waarnemingen voor het afleiden van dergelijke grootheden
kunnen onderling zeer goed in overeenstemming met elkander
zijn, doch belangrijk afwijken van die, welke onder andere om
standigheden en door andere waarnemers werden verkregen, bij
evengoede onderlinge overeenstemming dezer waarnemingen. Dr.
Kam was dan ook van oordeel, dat voor de scherpte der afle
zingen bij den meridiaan cirkel te Leiden nog veel zou kunnen
worden gewonnen, door versterking van de vergrooting der micros
copen; de microscopen van dit instrument hadden slechts eene
20 voudige vergrooting, terwijl de microscopen van een universaal-
instrument van Repsold dezer Sterrewacht 54 malen vergrootten
en Stfuve bij zijn passage-instrument van Repsold zelfs
microscopen gebruikte met eene vergrooting van 120 malen.
84
