9°
en in verband met form. (13) de middelbare toevallige verdee-
lingsfout: r'"2 V2 M'"2'/2 m2(17)
Voor de verdeelingsfouten van bovenbedoeld universaal instrument
N°. 10944 van Max Hildebrand, dat randen heeft van 18 c.M.
middellijn werd gevonden:
voor den horizontalen rand r o,"i9 r"'=o,"i6.
en voor den verticalen rand r o,njg t" o,"42.
Voor nadere bizonderheden verwijzen wij naar de aangehaalde
verhandeling van Prof. Heuvelink,waar tevens eene lijst
wordt gevonden der resultaten in r en r" betreffende een 42-tal
randonderzoekingen.
In zijne verhandeling «Richtungsbeobachtungen und
Winkelbeobachtungen» in «Zeitschrift für Vermessungs-
wesen», Jahrg. 1879, S. 97, etc. wijst Generaal Schreiber er
reeds nadrukkelijk op, dat bij onze moderne universaalinstrumenten
en theodolieten, zelfs uit de beste werkplaatsen, de onregelmatige
verdeelingsfout een zeer belangrijk, zooal niet het grootste
deel uitmaakt van de totale fout eener onder gunstige omstandig
heden gedane waarneming; in eene lijst op S. 119 worden aldaar
tevens de middelbare totale en de middelbare onregelmatige
verdeelingsfouten opgegeven betreffende een 16-tal instrumenten
van de «Trigonometrische Abtheilung des Preussischen
Generalstabes» en van het «Geodatische Institut».
In verband met de geringe bedragen, welke de randverdeelings-
fouten onzer moderne instrumenten «lineair» vertegenwoordigen,
zij er hier nog op gewezen, dat ook zonder eenigen invloed van
buiten, het «optisch» midden der verdeelingsstrepen, na verloop
van tijd eenigzins van plaats kan veranderen, tengevolge van de
moleculaire nawerking der bij het insnijden der verdeeling
ietwat terzijde gedrongen moleculen van den limbus; eerst na
verloop van meer of minder langen tijd komen deze moleculen
weder in evenwicht, doch daarmede kan dan ook het «aspect»
van de verdeelingsstreep zijn gewijzigd.
Eene belangrijke rol speelt hierbij ook de «baard», welke bij
het insnijden langs de kanten der verdeelingsstrepen wordt ge-
Prof. Hk. J. Heuvelink. Bestimmung des regelmass igen und des mitt-
leren zufalligen Durchmesser-Theilungsfehlers bei Kreisen von Theodo-
iten und Universalinstrumenten, Zeitschrift für Vermessungwesen, Jahrg. 1913»
S. 441 etc.
