99
vlak daarvan zou kunnen stuiten, in plaats van op de verdeeling
van den nonius te vallen.
De noniën bleken aanvankelijk wel eens ietwat te kort of te
lang te zijn, wat geen verwonding kan baren, daar het uiterst
moeielijk is, hunne met de excentriciteit van het instrument eenigs-
zins wisselende lengte binnen de gewenschte grenzen op
de rand verdeeling van deze kleine instrumentjes te doen «stemmen»
hier toch vertegenwoordigt zelfs eene volle centesimale minuut
nog slechts eene lineaire grootte van 0,0063 m.M. of 6,3 micron.
Met de meeste bereidwilligheid werd door den heer de Koningh
een en ander nader geregeld, zoodat thans kan worden aange
nomen, dat de noniën van alle instrumenten binnen practische
grenzen eene behoorlijke lengte hebben.
Bij het onderzoek naar de lengte der noniën kan bij den
tegenwoordigen stand der techniek dikwijls met vrucht gebruik
worden gemaakt van de tijdelijk als micrometer in te richten
schroef voor fijne beweging der alhidade; de spoed van deze
schroef bedraagt bij deze theodolietjes slechts 0,35 m.M. en eene
schroef wenteling verplaatst de alhidade ongeveer 39 .centesimale
minuten, zoodat V100 omwenteling van de schroef overeenkomt
met eene verplaatsing der alhidade van ongeveer 39cc of 13"-
Met behulp van een tijdelijk op de as van de schroef aangebracht
houten schijfje van 3 c.M. middellijn, beplakt met papier waarvan
de rand in 100 deelen is verdeeld, kan nu vlotweg zelfs wel V200
omwenteling of eene verplaatsing van 20cc 7") worden
afgelezenwanneer dus de nullijn van den nonius op een limbus-
streep wordt ingesteld en de verdeeling der schijf tegen eene als
«index» aan de alhidade bevestigde naald wordt afgelezen, dan
zal slechts een zeer klein gedeelte eener wenteling van de schroef
noodig zijn, om de eindstreep van den nonius met de correspon-
deerende limbusstreep te doen samenvallen, voor het geval, dat
de nonius te kort of te lang is. Het verschil der aflezingen op
de schijf geeft dan de lengteafwijking van den nonius aan,
vrij wel onafhankelijk van de fouten der schroef.
Onder bepaalde omstandigheden zal deze handelwijze ook dienst
kunnen doen bij het onderzoek naar de lengte der randdeelen,
ongeveer op de wijze zooals dit onderzoek bij de instrumenten
aan de Technische Hoogeschool plaats vindt door uitmeten
van vakjes van den rand met behulp van de micrometrische
