13
getiteld: «Studiën über rationelle Vermessungen im Ge-
biete der höheren Geodasie». In dit werk van Helmert
wordt voor de eerste maal de Oeconomie der geodetische
metingen naar voren gebracht; de meest doelmatige .verdeeling
van den meetarbeid bij puntbepalingen, de voordeeligste groe
peering der punten bij een omvangrijk driehoeksnet, de gunstigste
vorm bij Basisnetten, etc. worden hier nader behandeld en onder
zocht op welke wijze de gewenschte graad van nauwkeurigheid
kan worden bereikt met opoffering van zoo weinig mogelijk arbeid.
Van i Februari 1869 tot het einde van Augustus 1870 was
Helmert daarna als Observator werkzaam aan de Sterren
wacht te Hamburg. Hier werd hij door Director Rümker
belast met de onderlinge plaatsbepaling der componenten van den
Sterrenhoop in het Schild van Sobiesky en ook bij dezen
astronomischen arbeid verloochende zich zijne voorliefde voor de
strenge methoden der geodetische wetenschap niet.
Weggedoken in den zachten schemerschijn van den Oostelijken
melkweg-dubbeltak, parelt voor het gewapende oog, in het sterren-
schild tusschen Antinous en den Slangendrager door Hevelius
in 1660 gewijd aan de nagedachtenis van den Poolschen held,
de merkwaardige sterrenhoop, welke reeds in 1681 door Kirch
werd ontdekt. De middellijn van dezen sterrenhoop gelegen op
i8h 44m, Asc. Reet. en 6° 25' Zuider Declinatie (1870) bedraagt
ongeveer 10 a 12 minuten; de ongeveer in het centrum staande
hoofdster is van de 8e a 9e grootte, de daaromheen liggende
sterren, waarvan een 200-tal door Helmert werden bepaald, zijn
allen slechts van de ioe a 12e grootte.
De opneming had plaats met het Repsold'sche Aequatoreaal
der Sterrenwacht in de tijdperken van 1 Juli tot 6 November 1869
en van 28 Mei tot 27 Augustus 1870. De brandpuntsafstand
van het objectief van dit Aequatoreaal bedraagt 3,1 M., de
opening 0,255 M.; naar mate van dé omstandigheden werden
oculairen gebruikt met vergrootingen van 280-700 maal.
Om vaste punten voor de inmeting der overige sterren te
verkrijgen, vormde Helmert eerst uit een 15-tal vrij regelmatig
over den hoop verdeelde sterren een hoofd net, dat in zijn geheel
volgens de methode der kleinste kwadraten werd berekend en
vereffend (589 foutvergelijkingen, no onbekenden, betreffende deze
15 punten); de overige 185 door hem bepaalde sterren van den
