i°3
pondeerende herleidingen overgebracht. Daartoe zijn de snij
punten van deze x-as met de zijden van den vierhoek der ge
geven punten zoo goed mogelijk door afpassen op de herleiding
overgebracht.
Toegegeven moet worden, dat in dit overbrengen een bron
van belangrijke fouten kan schuilen, zoodat het resultaat slechter
kan schijnen, dan het werkelijk is. Het resultaat is evenwel zeer
bevredigend.
Na de constructie van de richting van de x-as zijn de her
leidingen vervolgens onder den coördinatograaf gelegd, zoodanig
dat de geteekende x-as zoo nauwkeurig mogelijk samenviel met
die van den coördinatograaf. Daarop zijn alle punten, die op
de herleiding voorkwamen met den coördinatograaf uitgemeten.
Voor dit doel is aan den coördinatograaf een zwak vergrootend
microscoopje aangebracht. De oorsprong van het coördinaten
stelsel werd willekeurig gekozen. Na de uitmeting zijn alle ge
vonden waarden herleid tot het zwaartepunt van alle op de plaat
voorkomende vaste punten als oorsprong. Eveneens zijn de
coördinaten, langs trigonometrischen en polygonometrischen weg
vastgesteld van alle punten die op een foto voorkomen, herleid
tot hun zwaartepunt. Daardoor is het mogelijk geworden direct
vergelijkbare waarden samen te stellen. Het zwaartepunt is n.l.
als gemiddelde van talrijke waarden zoo goed als foutloos. De
afwijkingen tusschen de waarden, die langs trigonometrischen
weg zijn gevonden en die, welke met den coördinatograaf zijn
uitgemeten, moeten dan ook worden toegeschreven aan de on
juiste ligging van de laatste.
De uitmeting der punten heeft plaats gehad door twee waar
nemers (prof. Dieperink en ondergeteekende); ieder stelde
tweemaal in: degeen, die instelde las de x-richting af, de andere
de y-richting. Uit de gemiddelden van de twee aflezingen van
iederen waarnemer werd gevonden, dat het instellen en aflezen
mogelijk was met een middelbare onzekerheid, die schommelde
tusschen i6 ft en 26 per enkele waarneming (1 0.001 mm),
zoodat de middelbare onzekerheid in het resultaat, voor zoover
afhankelijk van instellen en aflezen bedroeg van 8 p tot 13
Een afzonderlijk onderzoek heeft nog plaats gehad aangaande
de nauwkeurigheid van de verdeeling van den coördinatograaf.
Daartoe is eenzelfde afstand herhaalde malen op verschillende
