164
kosten hiervan zijn slechts 90 gulden, dus 40 van den Hange-
pfeiler.
Bij deze constructie bevindt zich de standplaats voor het instru
ment op het horizontale vlak van een op de gewenschte hoogte
20 a 25 m afgezaagden en van zijn takken ontdanen boom;
om den stam, maar geheel los daarvan, wordt een steiger gebouwd
voor den waarnemer.
Het was de eerste maal, dat bij het Indische Kadaster de
boompijlers in zoon groot aantal (zeven!) werden gebezigd en
daarom heb ik een onderzoek ingesteld naar de stabiliteit en in het
bijzonder naar de pijlerdraaiing, die bij zulk levend materiaal ver
wacht kon worden.
Dit onderzoek is beschreven in het Indische tijdschrift.
Vormt men de verschillen tusschen de aflezingen in heen- en
teruggang van een serie richtingen, dan bestaan die verschillen in
hoofdzaak uit een constant aan te nemen gedeelte: de collimatiefout
van het instrument, een van den verloopen tusschentijd afhankelijk
gedeelte: de pijlerdraaiing en tenslotte een toevallig gedeelte, te
wijten aan waarnemingsfouten. Deze verschillen kunnen dus wor
den opgevat als indirecte waarnemingen van de collimatiefout en
de pijlerdraaiing-per-tijdseenheid. Door vereffening van deze in
directe waarnemingen volgens de methode der kleinste vierkanten,
vond ik uit een proef meting op één der boompijlers een p ijler
draaiing per uur van 9",5 in negatieven zin. Deze 9",5 zijn behept
met een middelbare fout van 1",3.
Daar deze negatieve draaiing op het tijdstip van de meting (dat
was in de maand Mei) overeenkomt met den omloop van de zon,
gezien van Batavia uit, schijnt het niet onmogelijk, dat men hier
te doen heeft met het bekende richteffect, dat bij levende planten
kan worden opgemerkt. Zeker is het echter niet, want de metingen
op een der andere boompijlers (een andere boomsoort!) wijzen op
een tegengestelde draaiing.
Temperatuur en vochtigheid zullen ook wel van invloed zijn en
het zou ook wel mogelijk kunnen zijn, dat een bepaalde soort hout
voorkeur vertoont voor een bepaalde draairichting.
In elk geval blijkt wel uit het geringe bedrag van nog geen 10"
per uur, dat zelfs bij tamelijk onregelmatige metingen de draaiing
van den boompijler voor een secundaire stadstriangulatie feitelijk
van geen beteekenis is.
