35
Algebra op de rekenmachine.
F. H a r k i n k, landmeter van het Kadaster te Rotterdam.
In zijn beoordeeling van mijn Machinerekenen (dit tijdschrift, jg. 1936, blz.
191) maakt prof. Tienstra terecht de aanmerking, dat ik te weinig aan
dacht besteed heb aan de algebra op de rekenmachine. In de volgende regels
wil ik trachten deze lacune aan te vullen.
De toepassing van de algebra is op de Brunsviga en de Marchant verschil
lend ten gevolge van het principieele verschil tusschen de omwentelingsregisters
van beide machines (zie blz. 98100 van Machinerekenen). De Brunsviga
zonder negatiefknop is een bij uitstek rekenkundige, de Marchant algebraïsche
machine, hoewel op de Brunsviga ook algebraïsche bewerkingen uitgevoerd
kunnen worden.
Daar ik van meening ben, dat onze meeste berekeningen rekenkundig zijn
(bij perceelsgrootten bv. van het type: ab cd ef gh, waarbij ef en gh
afgetrokken worden en men niet een der grootheden e en f of g en h als
negatief beschouwt) geef ik voor algemeen gebruik in de landmeetkunde de
voorkeur aan de Brunsviga, een voorkeur, welke echter haar motiveering meer
nog in andere factoren vindt (zie Machinerekenen)Ontegenzeggelijk is echter
voor hen, die vrijwel uitsluitend algebraïsche (c.q. coördinaten-)berekeningen
uitvoeren, het systeem van het omwentelingsregister van de Marchant te pre-
fereeren.
Het doen aanbrengen van een negatiefknop aan de Brunsviga maakt deze
machine tot een bijna even bruikbare algebraïsche machine als de Marchant,
terwijl haar rekenkundig karakter ongerept bestaan blijft: men kan den knop
immers ongebruikt laten. Ik meen deze voorziening dus voor elke reeds in ge
bruik zijnde Brunsviga te moeten aanraden.
Het genoemde verschil tusschen beide fabrikaten, dat veroorzaakt, dat geen
algemeen geldende gebruiksvoorschriften gegeven kunnen worden, stelt opnieuw
de reeds eerder uitgesproken wenschelijkheid in het licht, zich in ons vak met
zijn vele zeer uiteenloopende soorten van berekeningen, tot één goed merk te
beperken.
Voorop zij gesteld, dat op het instelbord nooit tiendeelige aanvullingen in
gesteld worden, omdat dit alleen bij kleine getallen zonder bezwaar kan ge
schieden. Beschouw ik nu het product o X i r, waarvan de positieve of nega
tieve getallen o, i en r resp. op omwentelingsregister, instelbord en resultaat-
register komen te staan, dan kom ik tot de volgende regels:
1. Op de Marchant komen negatieve o en r als tiendeelige aanvullingen op
de machine. 2. Is i negatief, dan wordt de teekenhefboom op -j- gezet.
3. De Brunsviga met negatiefknop doet precies hetzelfde als men het uit
trekken van den negatiefknop in de plaats stelt van het zetten op -z_ van den
teekenhefboom en (4) men bovendien uitsluitend met de witte cijfers in het
omwentelingsregister werkt. 5. Zouden door de eerste omwenteling de roode
cijfers te voorschijn komen, dan begint men met een tegengestelde omwenteling
en weer terug (wat ik in Machinerekenen kleurbepaling genoemd heb), waarbij
het onverschillig is, of er al of niet reeds een getal op het instelbord voorkomt.
6. Bij de Brunsviga zonder negatiefknop (en dus ook bij die met negatief-
