194
een excursie naar den Agro Pontino. Bekend is, dat in de oudheid reeds pogingen
tot drooglegging en in cultuur brenging van de Pontijnsche moerassen waren
aangewend en later meermalen herhaald. Eerst onder het fascistische regiem is
het grootsche werk tot stand gebracht. Iedereen heeft er in de laatste jaren van
gehoord en in de couranten de plaatjes gezien, waarop de Duce de nieuwe stad
Littoria inwijdt (18 Dec. 1932) of het eerste graan van de Sabaudia-zone dorscht
(27 Juni 1935) of de bevloeiingswerken in de buurt van Pontinia (stad ingewijd
18 Dec. 1935) in werking stelt.
De tocht ging naar het Z.O. over de Via Appia Nuova en de Strada dei
Laghi, welke op den hoogsten rand van het kratermeer van Albano ligt, zoodat
men van een prachtig uitzicht geniet, eerst naar Littoria.
In 1928 is begonnen met de ontwatering van het Pontijnsche gebied. Eigenlijk
waren het twee gebieden, een meren- en een moerasgebied, die ook in de vege
tatie nogal te onderscheiden waren; het eerste was groot 49000 ha, het tweede
26000 ha. Het plan voor de normaliseering van de meren langs de kust en den
aanleg van een net van kanalen was gebaseerd op een tachymetrische opmeting
gecombineerd met waterpassing, welke plaats had in de jaren 1926-1929. De
75000 ha zijn in 3 jaar tijds in kaart gebracht op schaal 1 a 5000 met hoogtelijnen
om de 0,5 m. De metingen moesten onder uiterst moeilijke omstandigheden ge
schieden (malaria). Dat plan hield ook in een wegennet en opvulling van kom
men. Twee maatschappijen voerden met Staatssteun de werken uit. In 1931
werden de bemoeiingen van den Staat echter ingrijpender „per evitare che gli
sforzi compiuti venissero frustati dall' inerzia della proprieta privata", zoo lazen
wij; de grond moest worden verkaveld en vruchtbaar gemaakt, „vermeden moest
worden, dat de reeds aangewende pogingen vergeefsch zouden worden door de
traagheid, die den privaateigendom aankleeft". Aangeteekend zij hierbij, dat het
aantal eigenaren in verhouding tot de oppervlakte zeer gering was. In hoofdzaak
is toen door het Nationale Werk voor de Oudstrijders de grondverbetering
voortgezet en ten einde gebracht. Wij konden er ons van overtuigen, hoe het
volgens de foto's vroeger troostelooze gebied in vruchtbaar land is her
schapen. Het is thans een groote vlakte, waarin de woningen van de kolonisten
verspreid liggen. Deze kleine witte boerderijen zijn volgens enkele typen ge
bouwd, het kavelnummer staat in groote zwarte cijfers op den voorgevel en
veelal ook het jaartal (nieuwe aera). Voor de diepere bewerking bij de ontgin
ning wordt mechanisch geploegd. Wij zagen het reeds in cultuur gebrachte land
beploegd worden met ossen, drie tot vier koppels voor één ploeg, en dachten
aan het „Beatus illevan Horatius.
Van Littoria, waar een heerlijke druivenverrassing ons deel werd, ging de
tocht naar Sabaudia (ingewijd 15 April 1934). Aldaar ontvangst van gedele
geerden bij den Gouverneur en op het kantoor der fascistische organisatie, be
zoek van allen aan de Scuola Marinara, waardoor een kijk werd gekregen op
de lichamelijke en geestelijke training van de voor den zeedienst bestemde jeugd,
en bezoek aan het stadhuis, van welks toren men den aanleg volgens een vast
plan van zoo n nieuw stadje goed kon overzien. Sabaudia is wel het mooist ge
legen, het landschap eromheen is afwisselend: akkers, een blauw meer, de zee,
en aan de Z. zijde, in de richting van den berg Circeo, het nationale park.
Sabaudia ligt 87 km van Rome. Op den terugtocht werd het landgoed Foglia-
