107
Het gebruik van tangens of cotangens hangt af van de gevoelig
heid, waarmede een lijn moet worden ingesteld. Heeft men bijv.
een argument van 80 gr, dan is de tangens daarvan 3,0777, dat wil
zeggen, dat als de Y-coördinaat met 1 cm toeneemt, de X-coördi-
naat met 3 cm toeneemt. Tusschenliggende waarden kan men dan
niet verkrijgen, de lijn staat ongevoelig ingesteld. Men kan dan
beter de cotangens gebruiken of aan het bezwaar tegemoet komen
door met mm of tiende deelen daarvan in het O r te gaan werken.
De capaciteit van O r en R r is daarvoor beslissend.
Als regel kan men aannemen, dat men bij tg cp 1 de cotg moet
instellen en omgekeerd.
Harkink (Eenvoudige Landmeetkundige Berekeningen) geeft nog
een andere oplossing, nl. door de geheele figuur 100 graden te laten
draaien. De gegeven argumenten worden dan met 100 vermeerderd,
de gegeven Y-coördinaat wordt nieuwe X-coördinaat en de gegeven
X-coördinaat nieuwe Y-coördinaat met tegengesteld teeken.
Hier dient wel te worden opgemerkt, dat de toepassing van deze
kunstgrepen niet wordt veroorzaakt door een meer of minder gun
stige snijding. Zelfs al snijden de lijnen elkaar onder een rechten
hoek, dan nog hangt de gevoeligheid alléén af van de waarde van
het argument; een methode van voorwaartsche insnijding, waarbij
alléén gebruik gemaakt wordt van de gemeten hoeken, vindt men
in het bovenaangehaalde artikel van Prof. Tienstra.
Nu de kwestie van de teekens.
De Brunsviga rekenmachine heeft diverse mogelijkheden om tee
kens aan te duiden.
Beschouwen we eerst het O r.
Is de machine schoongemaakt en draait men aan de kruk één
maal in positieve richting (d.i. van zich af) dan vertoont het Or
een één in witte cijfers.
Draaien we daarentegen voor de eerste maal in negatieve rich
ting (d.i. naar zich toe) dan verschijnt een één in roode cijfers;
hoe we dan ook verder draaien, er blijven steeds öf witte öf roode
cijfers in het O r verschijnen.
Daar de éérste draaiing beslissend is voor de kleur van de cijfers
in het O r, noemt Harkink dit de positieve of negatieve kleurbe-
paling (p k b en nkb).
