164
foto-oog ze direct ziet, aan onze aandacht ontsnappen, wat vrijwel
steeds het geval is?
Wel, dat is verklaarbaar. Nergens is de bodem volmaakt vlak; zeer
kleine hoogteverschillen, zelfs in de vorm van molshopen, zijn overal
aanwezig en in de veelheid van de kleine hoogteverschillen frappeert
ons een enkele meer of minder in het geheel niet. Maar dat is niet alles.
De mens is relatief klein en als gevolg daarvan is zijn overzicht
over de omgeving, wanneer hij ergens in nagenoeg vlak terrein staat,
vrijwel nihil. Het gevolg is, dat de algemene vorm van een verheffing
hem absoluut ontgaan kan. Zo komt het, dat sommige werken eeuwen
lang aan de aandacht ontsnappen. De verschillen waren er wel, maar
vroegen de aandacht niet en het wezen daarvan ontging ons daardoor.
Een aardig voorbeeld daarvan biedt plaat II, een voormalig kasteel
bij Heemskerk. Het relief komt lang niet in iedere foto zo goed uit.
De hoogte van het gras of het uur van de opneming dragen daartoe bij.
Het relief is in deze foto zo duidelijk, dat men zou verwachten stevige
wallen in het terrein terug te vinden. Maar niets daarvan. Een
archaeoloog verzekerde mij eens, dat het toch zo jammer was, dat
de oude vorm van dit kasteel ter plaatse zo volkomen onherkenbaar
wasanders zou het kasteel zeker worden nagegraven. Kan men zo
iets begrijpen als men deze foto aanschouwt? Hoe komt het dan toch,
dat iets dergelijks zó gecamoufleerd wordt? Ook dat is weer een
voudig verklaarbaar. Immers een geslechte wal zit vol kuilen en gaten
en deze kuilen en gaten vallen ons zo op, dat de algemene vorm van
de wal ons ontgaat.
De tekening is zo duidelijk, dat heel het grondplan met toegang,
plaats van het gebouw, wallen en grachten precies vast te leggen
is, zodat nagraven een kwestie van luttele arbeid is.
Het derde voorbeeld is een aanleg uit de Spaanse tijd (XVIIe
eeuw), nl. de Fossa Eugeniana. Deze fossa of gracht werd aangelegd
om Rijn en Maas te verbinden en zo de eigenlijke verbinding, die in
de noordelijke Nederlanden lag, te ontgaan.
Dat hebben die Noord-Nederlanders niet zonder meer aanvaard en
de verdedigingswerken zijn dan ook nooit behoorlijk gereed gekomen.
Ternauwernood waren ze weer begonnen of bij een aanval werden
ze weer verstoord. Een der meest opvallende verdedigingswerken
stond op vroegere kaarten als een plaatselijke heuvel in het bos aan
gegeven. Ik zelf ben trouwens ter plaatse geweest en in niets leek
het op een verdedigingswerk. De ongelijkheid van de eertijds opge
worpen grond vervaagde het beeld in het terrein volkomen. Niet
echter in de fotozoals men ziet toont deze het verdedigingswerk zeer
duidelijk.
De Fossa Eugeniana is, zover ze ooit tot uitvoering is gekomen,
van Maas tot Rijn op de luchtfoto's terug te vinden, waardoor wij
nog heden in staat zijn in een huidige kaart dit vroegere werk te
tekenen en aldus de vaak gebrekkige kaart van eeuwen her te recon
strueren.
Een aanmerkelijk oudere vorm van burchtbouw is de rondburcht,
bestaande uit een aantal concentrische wallen en grachten.
