J. LOM AN
Enkele opmerkingen
over de repetitietheodoliet T1 van Wild
Landmeter van het kadaster te Batavia 1).
Enige tijd geleden kreeg het Kadaster in Indonesië weer de be
schikking over een serie van bovengenoemde theodolieten, centesi
maal verdeeld met een schattingsmogelijkheid aan de optische micro
meter van i mgr.
Daar slechts op één plaats van de rand wordt afgelezen, leek het
nuttig na te gaan in hoeverre excentriciteit een foutenbron zou kunnen
zijn.
Daar te verwachten was dat eventuele afwijkingen van geringe
afmetingen zouden zijn, werd, alvorens tot een bepaalde methode van
onderzoek over te gaan, de deugdelijkheid van de afleesinrichting
nagegaan. (Zie schematische voorstelling van micrometer in fig. I.)
Te verwachten fouten in de micrometer zijn:
a) lineair verlopende, doordat het hulpschaaltje van 100 cgr niet
is aangepast aan een graadinterval van de rand;
b) onregelmatige ten gevolge van andere fouten in het hulpschaaltje,
de planparallelle plaat of in de montage van het geheel.
Bij vier van de acht instrumenten bleek de fout sub a niet aan
wijsbaar, bij de andere varieerde deze tussen 20 dmgr en 25 dmgr.
Deze fout is niet zoals bij gewone schaalmicroscopen op te heffen
door de vergroting van rand en schaalbeeld te differentiëren, daar
het hulpschaaltje zich in de evenwijdige stralenbundel bevindt die
het randbeeld naar het afleesoculair voert. Slechts verandering van
de afstand van de draaiingsas van de planplaat tot de micrometer-
schaal kan hieraan tegemoet komen (zie fig. 2).
Hoewel deze regeling in principe mogelijk is, dient men er zonder
goed gereedschap niet aan te beginnen.
Om een inzicht te krijgen in eventuele fouten sub b. genoemd, kan
men b.v. een kleine hoek van ongeveer 1 dgr repeteren, uitgaande van
de nulstand van de micrometerna 9 X repeteren heeft men dan
het gehele schaaltje doodopen. Afgezien van waarnemings-onnauw-
keurigheden geeft dan het verschil tussen het gemiddelde van de 10 X
gemeten hoek en de tussentijdse aflezingen na 1, 2, 3 X enz. repe
teren, de fouten weer in de schaalverdeling ter plaatse.
Voor het realiseren van een vaste hoek is voor dit doel aan de in-
stelschroef van de horizontale rand een staafje gekitj zo dat dit op
twee plaatsen tegen de alhidade kan stuiten. De draaiing van deze
schroef tussen de beide gefixeerde standen vertegenwoordigt dus
de gevraagde hoek, nadat men zich overtuigd heeft dat geen dode
1) Thans adjunct-landmeter bij het kadaster te Leeuwarden.
