VERSCHILLENDE ONDERWERPEN
A. TUTEIV NOLTHENIUS,
Antoine Lipkens
84
Geoloog, Delft
Uitvinder van de verbeterde hoekspiegel, oprichter en directeur van de
Koninklijke Akademie tot opleiding van' burgerlijke ingenieurs.
Voordat de verschillende uitvindingen van Lipkens besproken wor
den, volgt een korte levensbeschrijving van deze merkwaardige man.
Lipkens werd geboren te Maastricht in 1782 en was reeds op zijn
20e jaar leraar in de geodesie te Montbrisson, dicht bij Lyon in Zuid-
Frankrijk; weldra kreeg hij een aanstelling als hoofdlandmeter te
Bourges in het departement van de Loire en moest hij het personeeel
voor het kadaster opleiden. Bij gebrek aan genieofficieren belastte
hij zich in 1813 met de verdedigingswerken van Foix in de Pyreneeën.
Hij hees wat door iedereen voor onmogelijk werd gehouden de
kanonnen tegen de steile rotsen waarop het plaatsje ligt, op. Vervol
gens nam hij deel aan de afbakening van de grens tussen Frankrijk
en het Verenigde Koninkrijk en werd Verificateur van het kadaster
in Luxemburg. Hier was het dat hij in 1811 de hoekspiegel verbeterde,
zijn belangrijkste vinding. Hij richtte een kosteloze cursus op voor de
opleiding in de geodesie en werd in 1826 hoofdingenieur van het ka
daster in België. In 1830 week Lipkens uit naar Den Haag en werd
benoemd tot generaalinspecteur van de geodetische werkzaamheden
in Nederland. In 1832 bracht hij als hoofdinspecteur van maten en ge
wichten de standaardmeter en het standaardkilogram van Parijs naar
Delft. Ook werd hij belast met het onderzoek van de octrooien.
Tweemaal stak Lipkens over naar Engeland, de eerste keer om te
onderzoeken in hoeverre duikboten voor verdedigingsdoeleinden ge
bruikt konden worden, de tweede maal om de pompen van de mijnen
in! Cornwallis te leren kennen met het oog op de droogmaking van
de Haarlemmermeer.
In 1841 stichtte hij de Koninklijke Akademie te Delft en bleef vier
jaar directeur, waarna hij zich om gezondheidsredenen terugtrok en
nog twee jaar in Warmond leefde. (In 1845 waren er 170 leerlingen.)
Zijn portret werd geschilderd door Schmidt, toentertijd een zeer
bekend schilder uit Delft; het hangt aldaar in het hoofdgebouw van
de Technische Hogeschool.
In de literatuur der landmeetkunde wordt Lipkens telkens genoemd
als uitvinder van het „spiegelkruis", een instrument voor het uitzetten
van rechte hoeken. Door een uitvoerig onderzoek merkte ik dat hij
niet de uitvinder is, maar wel een vorm er van bedacht die algemeen
gewaardeerd werd.
Het principe van de hoekspiegel werd gevonden door G. Adams
