109
In Noordbrabant vertoont de verkaveling van de Langstraatdorpen het
type van opstrekkende heerden.
In Zuid-Limburg tenslotte menen we enkele sporen van een z.g. „Wald-
hufen" verkaveling teruggevonden te hebben, die eveneens tot ditzelfde
type behoort.
IV. Modern rationele verkaveling
Men vindt deze uit de aard der zaak in jongere polders en ontgin
ningen. Zo b.v. in Groningen bij de Dollart in de door de stad aange
legde polders. Verder natuurlijk vooral in de veenkoloniën, die wel het
mooiste voorbeeld bieden van een groot complex, dat op rationele wijze
is ontgonnen en verkaveld.
In Friesland vindt men rationele verkaveling in de jongere Bildtpolders
en verder in enkele veenkoloniën.
In Drente en Overijssel eveneens in de veenkoloniën en verder in het
land van Mastenbroek.
In Gelderland en Limburg komt deze vorm niet zeer algemeen of
over groot gebied verspreid voor. Evenmin in Noordbrabant; de Peel is
over het algemeen systeemloos ontgonnen, behalve in de kleine koloniën
Helenaveen en Griendsveen.
Behalve in de z.g. „oude kernen" is in Zeeland en op de Zuidhollandse
eilanden evenals trouwens in de noordwesthoek van Noordbrabant een
meer of minder rationele verkaveling algemeen. Men vraagt zich echter
af, of men in de oudere polders die soms eigendom waren van slechts
enkele personen, soms zelfs alleen van de ambachtsheer wel mag spre
ken van een moderne rationele verkaveling, hoewel men een bewuste op
zet ook hier dikwijls niet kan ontkennen. Zij vormen in zekere zin een
overgang tot de blokachtige verkavelingstypen.
Naast de overheersende stroken- en blokverkaveling van het vasteland
van Noord- en Zuidholland treft men in de jongere polders en in de
droogmakerijen moderne verkavelingen aan.
In Utrecht vertonen slechts enkele ingepolderde veenplassen dit beeld.
De meest rationele verkaveling vinden we tenslotte toegepast in de
nieuwe IJsselmeerpolders.
3. BESPREKING VAN DE VERSCHILLENDE VORMEN IN VERBAND MET
HUN ONTSTAAN, GESCHIEDENIS EN ONDERLINGE VERSCHILLEN
Tot dusver werd bij het zoeken naar een verklaring over ontstaan en
verspreiding der diverse kavelvormen voornamelijk aandacht geschonken
aan juridische en geografische factoren, terwijl de structuur van de samen
leving buiten beschouwing werd gelaten. Onzes inziens moet juist deze
laatste factor grote invloed hebben uitgeoefend op de verschillende occu-
patievormen, zoals uit het onderstaande moge blijken.
I. De blokverkaveling, meestal aangeduid als „Blockflur"
Wij kunnen er twee typen in onderscheiden, waarvan we het eerste
de primitieve blokverkaveling zouden willen noemen (fig. 2), terwijl in het
andere nog wel enig systeem is te onderkennen, zodat dit de regelmatige
blokverkaveling zou kunnen heten (fig. 3). Tot de eerste categorie be
horen b.v. in het noorden de kernen van het Hogeland, de Marne en
Westergo, in het westen het gebied langs de duinen en het westen van
