VERSCHILLENDE ONDERWERPEN
Enige opmerkingen over machinerekenen
142
N. D. HAASBROEK
Lector aan de Technische Hogeschool te Delft:
Het lijkt mij van belang hieronder enige rekenmethoden op de reken
machine te geven, die door Ir. F. Harkink in zijn uitstekende „In
leiding tot het praktisch rekenen" niet zijn behandeld. Sommige zijn
mij door zeer deskundige zijde medegedeeldandere heb ik zelf ont
wikkeld. Ze kunnen uitgevoerd worden op eenvoudige handreken
machines bijv. de Brunsviga (capaciteit 8 X 10 X 18) of de wat
grotere Sigma (capaciteit n X 12 X 22), die daarvoor niet van een
zgn. back-transfer mechanisme (kubeerapparaat) voorzien behoeven
te zijn.
Een der aardigste methoden is een bijzondere wijze van delen. Zet
hiertoe uiterst links in RR het deeltal D. Eveneens links in het IB
plaatst men, al naar gelang de deler d 1, 2, 3, enz. cijfers voor de
komma heeft 10 d, 100d, 1000 d, enz. zodanig dat de eerste
cijfers van D juist door d gedeeld kunnen worden. Moet men bijv.
2431375 delen door 53 dan plaatst men 10053 47 zodanig boven
243I375. dat de 7 van 47 komt boven de 3 van 243 (53 gaat 4 maal
op 243). Daar
D (100 d) q (uotient) ioog (D dq) 100 q R (est)
zal, als men in deze stand 4 positieve slagen met de draaikruk doet,
het resultaat van de eerste bewerking van de deling in RR zicht
baar zijn. Immers, daar dit register 4311375 vermeldt, is 4 het eerste
cijfer van het quotient; 31 (31 53) is de rest. Verplaatst men de
wagen 1 plaats naar links dan wordt het volgende cijfer van het quo
tient 5, rest 46, op overeenkomstige wijze verkregen. Immers
11a 5 positieve slagen, die in OR worden geregistreerd, verschijnt in
RR 4546375. Volgende bewerkingen leveren achtereenvolgens in RR
4583975, 4587265 en 4587500, zodat het resultaat van de deling 45875
is. Het voordeel van deze werkwijze, waarbij dus het quotient zowel in
RR als OR verschijnt, is, dat een volgende deling op overeenkomstige
wijze kan worden uitgevoerd. Zo levert als quotient 367. Men
vindt het door 1000125 875 in IB te zetten met de 8 boven de 4
van het deeltal. Na respect. 3, 6 en 7 positieve slagen vermeldt RR
24.31375
opvolgend 308375, 360875 en 367000. Het resultaat van -3X I2~
dus 367.
Desgewenst kan men de twee genoemde delingen uitvoeren door
niet 100 d1 en 1000 d2 doch 1000 d1 en 10000 d2 in IB te
zetten, dus resp. 947 en 9875. De eerste deling verloopt dan zo-
