89
der kleinste kwadraten, die door Gauss reeds was ontdekt als reken
methode in 1794 en gebruikt sedert 1795.
Bij verschillende gelegenheden heeft Gauss later gepoogd, deze
methode een strenge grondslag te verschaffen, door haar te baseren
op de theorie der waarschijnlijkheid. De eerste poging daartoe dateert
reeds uit juni 1798. De tweede poging dateert uit 1809. Bij deze ge
legenheid werd de methode der kleinste kwadraten voor het eerst
gepubliceerd, in het derde hoofdstuk van boek II van de „Theoria
motus corporum coelestium". Over de derde en best geslaagde poging
uit 1821 hopen wij nog nader te spreken. Wij willen hierbij opmerken,
dat ook de Franse mathematicus Legendre intussen in 1806 deze
methode had ontdekt en gepubliceerd.
2. Praktische werkzaamheid op geodetisch gebied. Schumacher.
(1816-1825)
In 1807 was Gauss benoemd tot directeur van de universiteitssterren
wacht en hoogleraar in de wiskunde aan de universiteit van Göttingen.
Het houden van colleges voor vaak minder begaafde studenten, voor
wie de wiskunde geen hoofdstudie was, beschouwde hij als een onaan
gename taak en als een ongewenste onderbreking van zijn kostbare
tijd, die hij met zo groot succes aan diepzinnige onderzoekingen wijdde.
Grote toewijding en speciale zorg was echter weggelegd voor de
meer begaafde enkelingen, die zich speciaal onder de leiding van
Gauss wensten te scharen. Tot de eersten van deze laatste categorie
behoorde Christian Hein rich Schumacher (1780-1850).
Deze was reeds in Göttingen gepromoveerd in de rechtsgeleerdheid,
maar daarna zwaaide hij volledig om naar de studie waaraan hij zijn
hart en ziel had verpand, de wis- en sterrenkunde. In 1808 en 1809
werkte hij onder leiding van Gauss aan de sterrenwacht. In 1810
werd Schumacher benoemd tot buitengewoon hoogleraar aan de
universiteit van Kopenhagen. Tussen Gauss en Schumacher ontwik
kelde zich een innige vriendschapsband, die tot aan de dood van de
laatstgenoemde heeft geduurd en waarvan de in i860 tot 1865 uit
gegeven briefwisseling in 6 delen (litt. 1, verder geciteerd als G-Sch)
een waardevolle getuigenis aflegt.
Gauss en Schumacher waren twee verschillende figuren, die elkaar
echter op merkwaardige manier aanvulden. Wij zullen daarvan in het
vervolg enige treffende voorbeelden aanhalen. Op wetenschappelijk
gebied kon Schumacher zich uit de aard der zaak niet meten met de
heros Gauss, maar als het praktische zaken betrof, zoals onderhande
lingen met regeringspersonen, moest de enigszins weltfremde figuur
van Gauss het finaal afleggen tegenover de society-man Schumacher,
die zich met groot gemak in de hoogste kingen wist te bewegen en
door een fijngevoeligheid en diplomatie, gepaard aan grote zakelijkheid,
zijn plannen tot bij de hoogste autoriteiten wist door te zetten.
De figuur van Schumacher is voor ons van speciale betekenis, omdat
wij zullen zien, dat hij een beslissende invloed heeft uitgeoefend op
de geodetische loopbaan van Gauss.
