94
io dagen in Ober Ohe, bij het „bendehoofd" Peter Hinrich von der
Ohe zur Ohe, die een grondbezit van meer dan een vierkante mijl
het zijne kon noemen, waarschijnlijk lezen noch schrijven kon, wiens
kinderen de varkens hoedden, en waar de meest elementaire begrippen
van comfort, zoals een spiegel en een toilet, volkomen ongekende
weelde waren. Van een postverbinding met de beschaafde wereld was
uiteraard geen sprake. „Gott sei Dank, dass ich den iotagigen Auf-
enthalt daselbst überstanden habe, und bei der kühlen meinem Körper
zusagenden Witterung recht gut überstanden habe" (G-Sch. Nr. 157).
Op 13 oktober 1822 moesten de waarnemingen wegens de slechte
weersomstandigheden worden afgebroken en keerde Gauss naar Göt-
tingen terug, waar hij zich gedurende de wintermaanden geconcen
treerd bezig hield met theoretische onderzoekingen, waarover in de
volgende paragraaf nader zal worden gesproken. Voor het jaar 1823
had Gauss grote plannen. Hij wilde de triangulatie naar het westen
uitbreiden tot aan de Nederlandse grens, om aansluiting te verkrijgen
met het driehoeksnet van Nederland. Generaal Krayenhof f had
een tiental jaren vroeger de triangulatie van Nederland voltooid (9).
Via het driehoeksnet van Krayenhoff zou hij dan verbinding krijgen
met de Engels-Franse meridiaanboog. Door allerlei tegenslagen, zowel
door ongunstige weersomstandigheden als van particuliere aard, kon
dit p'an niet worden volvoerd. Veel moeite werd besteed aan de op
meting van de grote driehoek Hohehagen-Hils-Brocken, waarbij tege
lijk aansluiting met de triangulatie van Hessen werd bereikt. Toen
hij na een periode van 2.y2 maand van meting en waarneming op
16 oktober zijn werkzaamheden voor 1823 moest beëindigen, leverde
een terugblik op de tot dat moment bereikte resultaten vele punten op,
die Gauss niet konden bevredigen. Het oorspronkelijke plan van Gauss,
Göttingen met Hamburg te verbinden door een ketting van zo groot
mogelijke driehoeken, was niet tot uitvoering gekomen. Het beeld van
zijn driehoeksnet was integendeel tamelijk ingewikkeld geworden. Door
de nood gedwongen had hij de controle door diagonalen toegepast.
Dit bracht nog enige afwisseling in de vereffening en schonk ook
bevrediging door de zekerheid en de overeenstemming der resul
taten. Deze werkwijze toonde een voorbeeld ter navolging aan de
meeste andere uitvoerders van graadmetingen in een tijd, dat de waar
nemingen, zo al niet vervalst, dan toch zo gunstig mogelijk werden
uitgekozen met het oog op de overeenstemming. Het spreekt vanzelf
dat hierdoor de omvang van het werk dat Gauss zic'h persoonlijk op
de schouders had geladen, in hoge mate werd verzwaard. Op de
waarnemingsstations bleef Gauss geregeld tot middernacht aan zijn
schrijftafel aan het werk, en nog in november was hij bezig met de
vereffening, die hij eerder door een verkeerde tabel van de waar
nemingsstations tevergeefs had gemaakt.
Ter voorbereiding van de zomercampagne 1824 hield Gauss zich in
de winter van 1823/24 voornamelijk bezig met een kritisch onderzoek
van de Nederlandse metingen van Krayenhoff (9). Ofschoon deze
metingen in Nederlandse en Franse vakkringen werden beschouwd
