236
eisen t.a.v. de gebruiksmogelijkheden. We zagen reeds, dat de
originelenhouder betrekkelijk klein is. De tafelhoogte van 80 cm
stelt echter beperkingen aan de afbeeldingsmogelijkheden. Wanneer
we uitgaan van de door Arnold gestelde maximale vergroting
(3 x),dan blijkt de beeldafstand 72 cm te zijn en de voorwerps-
afstand 24 cm. Daar, volgens de mededelingen in het bovenge
noemde tijdschrift, objectief en prisma's één geheel uitmaken,
wordt de optische as dus op een afstand 80 72 8 cm boven de
grond geknikt en treft zij het voorwerpsbord uiteraard ook 8 cm
boven de grond. Het zal dus onmogelijk zijn ieder gewenst gedeelte
van een kaart af te beelden. Zonder eigen waarneming is het niet
mogelijk de kwaliteiten van dit toestel te beoordelen. Het prisma
systeem zal vrij kostbaar zijn. Het geeft bovendien lichtverlies.
Ook de opening x 6,3 lijkt ons klein.
De optische pantograaf van Arnold is waarschijnlijk afgestemd
op de typische behoeften van de cartografie waarmee de construc
teur dagelijks in aanraking kwam. De constructeur is tot de over
tuiging gekomen, dat een vergroting van 3 x voldoende is voor de
cartografie en dat een verkleining 1 5 de grens is waartoe men
gaan kan. Verkleiningen sterker dan 1 5 moeten liever in twee
fasen worden uitgevoerd.
Het maximale beeldformaat 50 X 60 cm, zoals dat in de mede
delingen wordt vermeld, is pas economisch bij het vergroten boven
de schaal 2:1. Het vaak voorkomende afbeelden op een schaal die
ongeveer 1 1 is, vraagt bij een 18 cm slechts een ruimte van
36 cm diameter bij normale beeldhoek. De tekentafel heeft het
voordeel, dat hij ook als kopieertafel te gebruiken is. De afscherming
van het licht dat wordt uitgestraald door de lampen van het op
namebord geschiedt d.m.v. rolgordijnen aan de bovenzijde van het
toestel. Deze rolgordijnen zijn ook toegepast om te verhinderen,
dat datzelfde licht in de beeldruimte treedt. Hier treden deze rol
gordijnen dus in de plaats van de balg.
Het optisch systeem van objectief en prisma's is uiteraard op en
neer beweegbaar. Bovendien kan het van links naar rechts worden
verplaatst. De bediening vindt plaats door middel van handwielen,
die binnen het onmiddellijke bereik van de tekenaar gelegen zijn.
Eveneens in de Vermessungstechnische Rundschau vinden we
een bericht over een optische pantograaf, die als tafelinstrument
door de Reg. Verm. Rat Johannsen vervaardigd is (13).
De pantograaf van Johannsen
Dit is geen „universeel" instrument. De constructeur gaat uit
van de gedachte, dat het gewenst is voor twee vaak voorkomende
schaalverhoudingen bij het vergroten of verkleinen vaste voor-
werps-, resp. beeldafstanden te maken. Zo is zijn toestel ontworpen
voor het verkleinen van de Duitse kadasterplans 1 1000 en
1 2000 tot de schaal 1 5000 van de Duitse kadastrale overzichts
kaart, zulks i.v.m. de bijhouding van laatstgenoemd kaartwerk.
