kunnen worden, doch de constructeur heeft blijkbaar de hoogte
van het tekenblad (dat voor de gehele oppervlakte uit spiegelglas
bestaat) boven de grond 1,50 m) niet groter willen maken dan
zij reeds is.
In Nederland zijn 25 Procota's in bedrijf. Een zeer gering aantal
dus, als men het aantal kaartvervaardigende diensten en bureaus
hier te lande in aanmerking neemt. Door haar optische eigen
schappen verdient de Procota ongetwijfeld een wijder gebruik. De
constructieve eigenschappen hebben de verspreiding op grote schaal
vermoedelijk belemmerd. De cartograaf vraagt voor de dagelijks
voorkomende incidentele handelingen van het vergroten en ver
kleinen en het kopiëren 1 :i een werktuig, dat hij als een verleng
stuk (in figuurlijke zin) van zijn tekentafel kan beschouwen. De
Procota mist helaas de eigenschappen die haar tot een handig
werktuig zouden stempelen. Dat het een nuttig en nauwkeurig
werkend toestel is, wordt algemeen erkend. De slijtage na b.v. een
vijfjarig gebruik blijkt echter aanzienlijk te zijn.
De Pantolux (zie fig. 2)
Produkt van de fa. Hoh und Hahne, Offenbach. De Pantolux is
de nieuwe uitvoering van de in de jaren i954-'55 hier te lande
gedemonstreerde Hohlux optische pantograaf van bovengenoemde
firma. Gegevens en afbeeldingen, betrekking hebbende op deze
Hohlux, zijn in Nederlandse vakkringen bekend, daar dit instru
ment gedurende een jaar werd geadverteerd in het Tijdschrift voor
Kadaster en Landmeetkunde, nl. van juni 1954 tot juni 1955.
In de Duitse litteratuur bespreekt o.a. Engelbert de Hohlux
(2), (3)-
Vergelijkt men de constructie van de Hohlux met de principes
die de Stadtvermessungsdirektor Gröne uit Duisburg reeds in 1944
heeft aangegeven (1), dan komt men tot het vermoeden, dat de
Hohlux optische pantograaf volgens dit principe is gebouwd. De
firma Fotokopist, Stratmann en Co, te Essen-Werden deelt echter
in de Vermessungstechnische Rundschau (12) mede, dat haar patent
op een optische pantograaf, Omnigraph II, uit 1951 dateert en dat
alle andere na dien ontwikkelde instrumenten van dit model zijn
afgeleid. Hoe de verhouding van de Duitse patenten onderling is
en hoe zij zich tot het uit 1941 daterende patent van de Procota ver
houden, behoeft in dit artikel niet nagegaan te worden.
Hier in Nederland verscheen de Hohlux in 1954 op de markt. De
constructiematen van deze optische pantograaf waren zodanig, dat
W. Engelbert in het Z.f.V. (2) opmerkt: „Mehrere Einzelteile des
optischen Pantographen erscheinen recht grob und überdimen-
sioniert". Behalve deze kritiek waren er vele onvolkomenheden bij
het toestel aan te wijzen. Dit heeft aanleiding gegeven tot een
nieuwe constructie: de Pantolux.
Het valt direct op, dat de optische as niet meer verticaal, doch
onder een helling geplaatst is. Deze helling is veranderlijk. Om het
227
