86
van bepaalde soorten netwerken met elektrische contacten. De
machine volgt dan de spelregels van de door schakeltechnici gebruik
te, aan de algebra van Boole verwante, schakelalgebra. Ook
juridische contracten lenen zich soms tot een vertaling in een derge
lijke gecodificeerde vorm. De machine kan dan nagaan of zo'n
contract wel vrij is van onder bepaalde omstandigheden strijdige
bedingen en van „lekken". Het laatste wil zeggen dat het contract
de rechtsverhouding tussen partijen niet onder alle omstandigheden
regelt.
Zelfs kan de machine worden gebruikt voor vertaling van de ene
taal in de normale betekenis van het woord in de andere.
Hiertoe moet de machine eerst een woordenboek van buiten leren,
terwijl haar anderzijds iets van de semantiek en de syntaxis van
beide talen moet worden bijgebracht. Sprak Van Wijngaarden
in 1952 nog de verwachting uit, dat machinaal vertalen in de toe
komst tot de realiteiten zou behoren, op het ogenblik kan gezegd
worden, dat de verwezenlijking welhaast een voldongen feit is.
Het gebruik van rekenautomaten is uitgegroeid tot wat tegen
woordig „data processing" wordt genoemd. In principe kan de
machine al het routinewerk van de menselijke geest opvangen,
mits voldaan is aan twee voorwaarden:
1) de werkzaamheden moeten betrekking hebben op in exacte
zin definieerbare abstracte of abstraheerbare begrippen, en
2) het gevraagde moet streng causaal door het gegevene bepaald
zijn. Met andere woorden: het toeval mag in de probleemstelling
geen rol spelen; er moet een streng determinisme zijn.
Doch zelfs op het punt van het deterministische karakter van
de problemen valt te transigeren. Wanneer ik een munt laat vallen
boven een tafel, kan ik beweren dat de uitkomsten kruis en munt
bij dit experiment even waarschijnlijk zijn, en u zult dit vermoede
lijk met mij eens zijn. Dat ik deze uitspraak kan doen komt voort
uit mijn gemakzucht. Had ik me namelijk de moeite getroost, de
mechanische eigenschappen van de munt zwaartepunt, traag
heidsmomenten en dergelijke haar beginstand en beginsnelheden
alsook de gedetailleerde fysische eigenschappen van de tafel
precies na te gaan, dan zou ik de uitkomst kunnen berekenen,
althans in principe. Dat het hier een wel zeer samengesteld fysisch
probleem betreft doet niet ter zake. Dezelfde gemakzucht kunnen
we nu ook aan de dag leggen bij ingewikkelde wiskundige processen.
Wanneer ik u vraag of de logaritme van 7381 bij het grondtal 10
als dertiende cijfer na de komma een even of een oneven cijfer
heeft, dan zult u beide gevallen voor even waarschijnlijk houden,
terwijl ik u kan verzekeren dat het even is, daar ik het opgezocht
heb! Bij het nabootsen van het toeval in het werken met reken
automaten maken we veelal gebruik van dergelijke pseudo-wille-
keurige processen. Men zou hier natuurlijk bedrogen kunnen uit
komen. Het had b.v. kunnen zijn, dat dertiende decimalen van
logaritmen bij het grondtal 10 altijd even zijn quod non. Doch