VERSCHILLENDE ONDERWERPEN
J. PRAKKEN f,
De beginaanleg van de Es te Enter
Inleiding
In het negende deel van de Nomina Geographica Neerlandica
(pag. 117-132, 1934) verscheen van mijn hand een artikel over de
Enter Es, gelegen in Overijssel in de gemeente Wierden. Hierin is
vooral aandacht besteed aan de namen van de akkers, maar daar
naast besprak ik indeling en oorsprong van de es. Zo gaf ik op een
kaartje het gedeelte aan wat met meer of minder zekerheid ,,de
vermoedelijk oudste es" genoemd werd. Deze poging de oudste
delen van de es aan te geven was niet geheel bevredigend. Toen
dan ook enige jaren geleden de reeds lang op handen zijnde ruil
verkaveling zijn beslag begon te krijgen, meende ik nogmaals mijn
pogingen te moeten herhalen.
Bij het zoeken naar de oudste delen van de es liet ik mij leiden
door de indeling van een uit 1832 stammende kadastrale kaart en
de naamgeving van de akkers, en ging uit van de veronderstelling
dat het oudste deel van de es aangelegd is volgens het zogenaamde
„gewanstelsel" van Meitzen. Verder sloot ik mij aan bij een hard
nekkige overlevering dat Enter oorspronkelijk uit zeven „huizen" 2)
bestond.
Het zich laten leiden door een overlevering en door een stelsel
waarvan niet bekend is of het in Nederland heeft gefunctioneerd,
is hachelijk. In het onderstaande zal echter blijken, dat er in de es
ettelijke complexen van zeven akkers zijn aan te wijzen die kennelijk
zijn uitgezet met een „roede" van 5,25 m, akkers die zich voor een
deel ook onderscheiden door de namen. Dit wijst er wel sterk op,
dat een groep van zeven belanghebbenden in een gemeenschappe
lijke ontginningsactie, die zich over ettelijke jaren uitgestrekt mag
hebben, de oudste es hebben aangelegd. Door nu de complexen
van akkers die op deze wijze aangelegd zijn, in het vervolg „ge-
wannen" genoemd, op te zoeken, kan een reconstructie van de
oudste es worden verkregen. De hierbij gevolgde werkwijze en het
resultaat worden in dit artikel besproken.
Bij het artikel is een kaart gevoegd, die vervaardigd is naar het
oudste onveranderd gebleven minuutplan, schaal 12500, dat uit
onderwijzer, leraar geschiedenis M.O.
1) Voor publikatie gereed gemaakt door Dr. ir. C. T. de Wit, Kolkakker-
weg 25 1, Wageningen, die Prof. A. Kruidhof, Afd. Landmeetkunde der
L.H.S. te Wageningen, dankt voor het doen vervaardigen van de kaart.
2) Dit zijn niet de „7 hues" te Enter die met name genoemd zijn in een
bron van omstreeks 1300 (Werken Hist. Gen., 2de serie nr. 54, p. 642).
Van deze zeven erven lagen er slechts één of twee in de eigenlijke kern van
het dorp, één van de anderen zelfs ver buitenaf. Het aantal huizen was om
streeks 1300 al aanmerkelijk groter.
