314
namen in het algemeen werden gebruikt voor wat later kennelijke
onderdelen van de es waren. De tamelijk goede overeenstemming
is op het kaartje in mijn artikel uit 1934 te zien. Zoals ik de namen
van de gewannen onderstel geweest te zijn, zijn ze in de lijst op
genomen.
Men ziet op de kaart hoe de gewannen twee groepen vormen:
in het noorden vooral liggen ze tegen en op de Hamberg genaamde
verheffing en in het zuiden daar waar een geringe welving is. Ze
liggen op enkele plaatsen juist tot aan de grens van de latere es,
terwijl ze van het geheel daarvan toch slechts een klein deel in
nemen.
Wel wonderlijk, al die verspreide gewannen met hun kleine akker
tjes. Hoe kwam men tot zulk een aanleg Er zij nog eens opgemerkt,
dat de oude gewannen voorkomen op of tegen duidelijke welvingen
van de es. In de kampen aan de westkant van de noordhelft van
het dorp bijv. is de grond beter, maar tot heden toe waren deze wel
eens te nat. Men heeft blijkbaar droge stukken opgezocht, terwijl
door de geringe hoogte geen enkele plek te droog was. De inzinking
tussen de noordelijke en zuidelijke eshelft bleef leeg, maar aan de
westzijde ervan, waar een (bij het leemgraven gedeeltelijk ver
dwenen) ruggetje de beide helften verbond, werd gewannr. 13 aan
gelegd.
In de noordhelft van de es neemt de hoedanigheid van de grond
naar het oosten in het algemeen af, en daarmee is de afnemende
veelvuldigheid van de gewannen in overeenstemming. Zeer trof mij
dat de kwaliteit van gewan nr. 1 door de boeren veel beter werd
genoemd dan die van de akkers ten zuiden ervan, de kwaliteit van
gewan nr. 3 beter dan die van de akkers vlak ten noorden ervan
en de kwaliteit van gewannen 16 en 18 beter dan die van het ge
middelde van de akkers tussen beide in
De Enter akkers
Het voorkomen van de op 1,5 km ten noorden van de es in de
nabijheid van de Regge gelegen Enter akkers (of kortweg akkers),
wijst erop dat reeds vroeg behoefte werd gevoeld aan (voor be
paalde doeleinden) betere gronden dan in de es beschikbaar waren.
Deze akkers zijn als inzet van de kaart afgebeeld, met de schaal
in meters en in roeden.
Het totale oppervlak van alle 24 gewannen bedraagt ongeveer 31 ha,
hetgeen neerkomt op ongeveer 4,5 ha per deelgerechtigde. Nu is 4,5 ha zeker
tweemaal meer dan één gezin kon bewerken. Dit wijst erop dat de zeven
deelgerechtigden tijdens de beginaanleg of na bijvoorbeeld een of twee ge
neraties meer dan één gezin vertegenwoordigden. In het laatste geval moet
men zich voorstellen dat de ontginning van de es gedurende tientallen jaren
volgens het hier besproken patroon heeft plaatsgevonden. Prakken is van
mening dat de eerste ontginningen die bij de nederzetting Enter behoorden
plaats hebben gevonden in de es en niet in de kampen (N.G.N. 1934). Dit
wordt in dat artikel echter niet bewezen. (Bewerker)
