van Marine ambtshalve tot leden van de genoemde Rijkscommissie
werden benoemd.
Waarom zie ik in de jaren na de eerste wereldoorlog de inzet van
een nieuwe ontwikkeling Al zal het menigeen onder U misschien
wat moeite kosten mijn motivering te aanvaarden, ik zou deze in
beginsel willen zien in de door het hele maatschappelijke leven al
duidelijker doorwerkende mechanisatie. Dit bedoel ik dan niet
alleen in de zin van de vervanging van menselijke arbeid door die
met gebruik van mechanische hulpmiddelen, maar ook in de zin
van de invoering van nieuwe methoden, zowel in het vak zelf, als
in de irdustriële produktie van de gebruikte instrumenten. Het
spreekt vanzelf, dat ik bij het aanduiden van dergelijke verschijn
selen geen nauwkeurige historische schets moet geven met jaar
tallen, namen van uitvinders, etc. omdat dan het beeld in zijn grote
lijn verloren zou gaan. Het gaat er bepaald niet om vast te stellen
in welk jaar de coördinatograaf voor het eerst is gemaakt, maar
veeleer in welke periode zulke apparaten ook door anderen dan door
de uitvinders en door de constructeurs zijn gebruikt. Op dezelfde
wijze wil ik ook de intrede van de fotogrammetrie beschouwen.
Doe ik dit dan kan ik gerust zeggen, dat fotogrammetrie, coördi-
natografen van allerlei soort en andere instrumenten pas na de
tweede wereldoorlog als blijken van een toenemende mechanisatie
zijn begonnen hun invloed uit te oefenen in de landmeetkunde.
In deze vroege twintiger jaren zien wij in dit verband de ver
schijning van een geheel nieuw type landmeetkundige instrumenten,
gekenmerkt door belangrijke afwijkingen van de tot op dat moment
gangbare constructie beginselen. Heinrich Wild voerde in zijn
theodolieten, uitgevoerd door Carl Zeiss Jena het beginsel in van
de kleinst mogelijke afmetingen, het cylindrische assensysteem, de
randverdeling op glasschijven met een tot op dat moment onge
bruikelijk kleine diameter en de aflezing van beide randverdelingen
van de waarnemersstandplaats af. Deze constructiebeginselen
hebben zich volledig kunnen handhaver en vinden heden algemene
toepassing, ook bij fabrieken, die in de jaren tussen de beide
wereldoorlogen lang aan hun klassieke modellen hebben vast
gehouden. De Tavistock theodoliet in Engeland is het teken, dat
ook in de nogal conservatieve Engelse praktijk dezelfde beginselen
opgeld zijn gaan doen. Het meest recente voorbeeld van de algemene
aanvaarding van dit type ziet men in het feit, dat een Amerikaanse
firma als Keuffel and Esser gedwongen is op de Amerikaanse markt
sinds kort te opereren met een voor haar in Europa door Askania
gebouwde theodoliet, waarin alle nu 40 jaar oude beginselen van
Dr. Wild zijn gerealiseerd.
Een ander teken van dezelfde ontwikkeling zien wij in de ver
vanging van de planchet voor kaartering op grote schalen door de
combinatie van precisietachymeter, indirecte afstandmeting met
horizontale baak en poolcoördinatograaf. Combineert men dit dan
met kaartering op krimpvrij gewapend papier, dat in dezelfde
28
