randbeproever gedacht; rand III is dan de te onderzoeken rand en
de graveerstift denke men vervangen door een meetmicroscoop.
De tijdsduur van een onderzoek van alle strepen werd geschat op
5 uur.)
Bij dit onderzoek van de zg. vrij gelegde rand komt het dikwij ls
voor dat randen afgekeurd moeten worden, waaruit wel duidelijk
blijkt dat er factoren bij de vervaardiging meespelen die men niet
in de hand heeft. Men bedenke overigens dat bij een diameter van
de rand van 12,5 cm een tangentiële afwijking van 0,1 p in de
randstreep overeenkomt met een afwijking van 1 dmgr in hoekmaat.
De goedgekeurde rand wordt nu in een metalen montuur gevat
en in de theodoliet aangebracht. De diametrale aflezing heeft de
fundamentele eigenschap dat steeds de hoek gemeten wordt die
beide vizierrichtingen met elkaar maken onafhankelijk van een
eventuele decentrering van de rand. De constructeur maakt van
deze eigenschap een dankbaar gebruik en realiseert steeds op één
of andere manier deze diametrale aflezing in het instrument, omdat
een centrische montage van de rand en het voorkomen van speling,
die de centrische ligging nog onafhankelijk doet zijn van de stand
van kijker en rand, moeilijk tot binnen de vereiste onderdelen van
een micron zijn te verwezenlijken. In alle moderne theodolieten
geschiedt de middeling langs optische weg: beide diametrale rand-
gedeelten worden gescheiden in het gezichtsveld van de aflees-
miscroscoop afgebeeld en de ene verdeling fungeert als het ware
als index voor de andere.
Het zal duidelijk zijn dat het onderzoek van de vnjgelegde rand
nooit alle informatie kan geven over de eigenschappen van de
feitelijke verdeling waarin de hoeken gemeten worden. Deze ver
deling ontstaat pas uit de samenwerking van een aantal factoren
die verband houden met de ligging van de rand in de theodoliet
en de wijze waarop deze zichtbaar wordt voor de waarnemer.
Het onderzoek volgens Hf.uvelink heeft betrekking op deze
verdeling en men spreekt in dit verband ook wel van het onderzoek
van de rand in de gebruikstoestand.
Er is reeds gezegd dat het effect van een decentrering van de
rand geëlimineerd wordt bij diametrale aflezing. Het niet precies
gelegerd zijn van de randmontuur kan echter toch een foutenbron
zijn doordat het spanningen in het metaal veroorzaakt, waardoor
deformaties in de glasrand kunnen optreden. Deze deformaties,
die ook kunnen voorkomen als gevolg van temperatuursinvloeden
en schokken, veroorzaken afwijkingen in de verdeling die een
regionaal karakter dragen. De afwijkingen die ontstaan tijdens de
vervaardiging zijn toevallig, wanneer zij veroorzaakt worden door
bijv. seismische trillingen of een onstabiele voering van de graveer
stift, terwijl schroeffouten mogelijkerwijs regelmatige afwijkingen
veroorzaken, die een kleine periode vertonen.
De streepuitvoering is in de bekendste theodolieten op de
volgende wijze gerealiseerd.
i3i
