N. D. HAASBROEK,
Een geschiedkundig overzicht van de nomogralie
Wanneer, voor het begin van dit afscheidscollege, een aantal van
mijn toehoorders zich zou hebben afgevraagd waarover ik vanmiddag
zou spreken, dan zouden de meesten zichzelf daarop meteen een
antwoord hebben gegeven: over nomografie. Zij kennen namelijk
onder de verschillende vakken die ik in de afgelopen 17 jaar heb
gedoceerd mijn speciale belangstelling voor deze tak van de toe
gepaste wiskunde, een belangstelling die ik, reeds lang voor mijn
komst in Delft, dank aan de onvergetelijke Tienstra die hier ge
durende ca. 15 jaar zo'n dominerende figuur is geweest, niet alleen
in de onderafdeling van de Geodesie, maar in de gehele gemeen
schap van onze Technische Hogeschool.
Laat ik degenen die tot dit antwoord zijn gekomen niet teleur
stellen zo er van teleurstellen sprake zou zijn en inderdaad
dit uur aan de nomografie wijden. Als het kan in een wat luchtig
verhaal en niet te zeer wiskundig getint, omdat de belangstelling
van zo velen uiteraard niet op hetzelfde gericht kan zijn. Daarom
aan de hand van een paar lantaarnplaatjes een stukje geschiedenis,
waarin ik zal pogen U een overzicht te geven van de ontwikkeling
van het vak. Een plaatje dus bij een praatje.
Wat is nomografie? Het woord, in 1891 geïntroduceerd door
Maurice d'Ocagne, is afgeleid uit de Griekse woorden nomos, wet
in dit geval wiskundige wet en graphein, schrijven of tekenen.
In de meer beperkte betekenis van het woord houdt de nomografie
zich dus bezig met het tekenen van wiskundige wetten, het in
beeld brengen van wiskundige formules. De voortbrengselen van
de nomografie zijn de nomogrammen. Op zo'n nomogram leest men
de uitkomsten van berekeningen met een vaak ingewikkelde for
mule op een gemakkelijke wijze af. Een numerieke berekening kost
in de meeste gevallen zeer veel meer tijd en wat erger is geeft
veel meer kans op het maken van vergissingen. Het rekenen met
nomogrammen eist geen speciale kennis. Men kan het daarom toe
vertrouwen aan personeel dat door zijn mindere wiskundige ge
schooldheid niet in staat is de uitkomst van de berekening langs
numerieke weg te bepalen.
De berekening van c uit de formule a -\- b c met a 8 en
Tweetor aan de Technische Hogeschool te Delft:
(Afscheidscollege op 16 juni 1964)
