Van 1834 tot 1840 werden, onafhankelijk van het bureau van
Van Gorkum, verkenningen verricht in Brabant, het terrein waar
kroonprins Willem zijn legers had samengetrokken. Van dit
gebied zijn eveneens zeer fraaie manuscriptkaarten bewaard ge
bleven.
Na 1840 werden de Noordelijke Nederlanden verder verkend en
gekaarteerd. Vanaf dit tijdstip werden de werkzaamheden beperkt
tot het maken van de kaart; het schrijven van de voorheen be
sproken „mémoires" kwam te vervallen.
In de hierna volgende decennia tot aan 1932 hebben bij de dienst
der Militaire verkenningen vele organisatorische en kaarterings-
technische wijzigingen plaats gevonden, het is echter in dit korte
bestek niet mogelijk hierop nader in te gaan. Dit geldt te meer,
omdat in het navolgende evenzeer de blik moet worden gericht op
de Topographische inrichting, die de tweede pijler is geweest
waarop de Topografische dienst vanaf 1932 is gefundeerd.
Zoals reeds gezegd is, mag 1818 worden aangehouden als officiële
stichtingsdatum. Toen werd bij Koninklijk Besluit een „Litho-
graphisch établissement" toegevoegd aan de Eerste Afdeling van
een in 1806 opgericht „Topographisch bureau". Dit Lithographisch
établissement is, ondanks verschillende pogingen, nooit tot ont
wikkeling gekomen. Daarentegen stichtte in 1823 de tweede direc
teur van de Militaire verkenningen, de genoemde kolonel Van
Gorkum, bij zijn dienst in Gent een lithografische inrichting. Deze
steendrukkerij, hoe klein ook begonnen, kwam wel tot ontwikkeling
en moet worden beschouwd als oorsprong van de drukkerijen van
de Topografische dienst. De steendruk was nog maar kort tevoren
door de Duitser Senefelder uitgevonden en Van Gorkum liet de
kapitein Roloff in Leipzig inlichtingen daarover inwinnen. Boven
dien trok hij een zekere Kierdorff als drukker aan, een man die
in Gent als particulier drukker werkte en zeer bekwaam was,
speciaal in de steendruk.
Zoals gezegd, werd deze lithografische inrichting in 1830 ver
plaatst van Gent naar Leiden en verhuisde in 1841, bij het eervol
ontslag van generaal-majoor Van Gorkum, naar Den Haag.
Zij verloor haar zelfstandig bestaan en werd gevoegd bij een
nieuw opgericht bureau, het „Bureau Topographie van de Afdeling
Genie". Dit duurde niet lang, want bij Koninklijk Besluit in 1848
herkreeg het „Topographisch bureau" wederom zijn zelfstandig
heid, rechtstreeks onder het Ministerie van Oorlog.
In 1868 vindt bij Koninklijk Besluit nog een organisatiewijziging
plaats en wordt de naam gewijzigd in „Topographische inrichting".
Deze is blijven bestaan tot 1932.
Het opmerkelijke in deze historie is dat deze Topographische
inrichting in haar oorsprong verenigd is geweest met de Militaire
verkenningen, bij de Belgische opstand ongewild daarvan is
afgescheiden omdat de terreinverkenningen ophielden te bestaan
129
