372
4- De poolbeweging in verhand met U. T.
De aarde voert niet een eenvoudige rotatie uit om een as, vast
aan de aarde. Wel kan de beweging van de aarde om haar zwaarte
punt op ieder ogenblik worden opgevat als een rotatie om een
zekere as (richting Pw) [2, hfdst. 3 i.d.], die zich min of meer
periodiek beweegt ten opzichte van het aardoppervlak met periodes
in de orde van grootte van een jaar. Deze zogenaamde poolbeweging
[16], [19] wordt berekend uit een groot aantal zeer nauwkeurige
astronomische breedtebepalingen door de „Polar Motion Service"
(de vroegere Internationale Breedte Dienst) en door de „Snelle
Breedte Dienst". Het „Bureau International de l'Heure" maakt
tegenwoordig om verschillende redenen gebruik van de gegevens
van de Snelle Breedte Dienst. Zie [12, blz. 173 en 174].
De Snelle Breedte Dienst geeft de positie van Pw ten opzichte
van de aarde als rechthoekige coördinaten Xi en Yi. De oorsprong
van Xi en Y1 is sinds 1 januari 1959 de zgn. middelbare aardpool
Pm1), die ten opzichte van de aarde een beweging uitvoert, die
klein is vergeleken bij de poolbeweging zelf. De coördinaten Xi en
Y1 worden berekend uit quasi-periodieke variaties van de breedtes
van een aantal sterrenwachten. De Polar Motion Service bepaalt
de coördinaten ZoenYo van Pm ten opzichte van een vaste middel
bare aardpool Pm, die gedefinieerd is als een richting die afgesproken
hoeken maakt met de verticalen van vijf sterrenwachten; deze
hoeken zijn de nominale breedtes van deze stations [20]. De richting
Pm kan alleen (zeer weinig) variëren door veranderingen in de af
spraken en door bewegingen in of binnen de aardkorst.
Als richtingen voor de genoemde coördinaten wordt genomen:
Xi (Xo) evenwijdig aan de nulmeridiaan, van de Noordpool naar
Greenwich.
Pi (Y0) vanaf de nulmeridiaan evenwijdig aan de meridiaan 90°
ten Westen van Greenwich.
De poolbeweging is slechts klein: voor X0 Ai) en (Y0 Yi)
zijn nooit grotere waarden gevonden dan ca. 0,5". Over de oorzaken
is nog weinig bekend, maar wel liggen zij grotendeels in en op de
aarde [15, blz. 157], [5].
In figuur 3 is getekend de pool Pm (praktisch vast aan de aarde)
en de pool Pw die binnen een straal van 0,5" om Pm beweegt.
In deze figuur is Z het zenit van een waarnemingsstation (vast
aan de aarde) en PmG de Greenwich Middelbare Meridiaan, die door
het Bureau International de l'Heure gedefinieerd is uit de conven
tionele lengtes van een aantal uitgezochte sterrenwachten [12, blz.
176]. Zie ook I 6a. Afgezien van de beweging van Pm ten opzichte
l) N.B. De middelbare aardpool Pm (en ook Pm) is niet identiek met de
middelbare hemelpool P van 1. Pm volgt in de ruimte een beweging die een
superpositie is van de poolbeweging \Pm om Pwen van de hemelmechanische
bewegingen: nutatie en precessie. De richting P beweegt alleen volgens de
precessie.
