3°6
vervangen gaan worden door de schreefloze letter (blok- of draad-
letter). Laatstgenoemde lettersoorten zijn eenvoudig en zakelijk
van vorm en zullen, omdat ze niet domineren, het kaartbeeld in
het algemeen niet storen, terwijl ze ook voor het programmeren
geschikt zijn.
Het met de hand tekenen van letters is een tijdrovende bezigheid,
die eigenlijk (helaas?) niet meer past in deze tijd van „productie
verhoging door automatisering en mechanisering". Het is daarom
niet verwonderlijk dat de belangstelling voor en de toepassing van
de mechanische kaartbeschrijving steeds toeneemt.
Een reeds zeer lang bestaand hulpmiddel bij het tekenen van
letters zijn de bekende letter- en cijfersjablonen. Deze kunnen echter
nauwelijks in verband worden gebracht met het begrip mechani
satie. Het tekenen met de zgn. letterpantografen kan als een half
mechanische methode worden beschouwd. In de hierbij te gebruiken
sjablonen zijn de letters slechts ten dele in de kunststofstrook uit
gediept. Van het bijbehorende „pantograafje" wordt de aan het
einde van de arm aanwezige geleidestift in de „gleuven" van de
letters geplaatst. Aan de andere arm is een pennetje bevestigd. Door
de stift de letters te laten volgen, tekent het pennetje deze op de
kaart. Met de letterpantograaf kan men de grootte en de stand van
de letters regelen. Bekende merken zijn o.m. Leroy (Keuffel
Esser) en Duograph (Filler Fiebig).
Een veel toegepaste mechanische methode is het „plakken" van
namen die op film of papier zijn vastgelegd. Hiervoor wordt een
fotografische letterzetapparatuur gebruikt, waarmede de woorden
worden samengesteld. De volgende typen zijn in gebruik:
a. De Photonymograph (Barr and Stroud). Het instrument bevat
een ronde metalen houder waarin een glazen schijf wordt geplaatst.
Op deze schijf zijn de letters in negatief beeld aangebracht. Door de
houder te draaien, kan letter na letter worden ingesteld en het
gewenste woord worden gevormd. Na het instellen wordt een licht
bron ingeschakeld en wordt de letter via een prisma en een camera
op een lichtgevoelige film geprojecteerd. Door de afstand lens-film
te veranderen, kan de grootte van de letters worden geregeld. Bij
gebruik van de standaardschijven varieert deze van i tot 10 mm.
De letters, cijfers en overige symbolen zijn in drie concentrische
cirkels op de schijf gerangschikt. Met behulp van een hefboompje
kiest men de gewenste cirkel. Elke schijf kan 285 symbolen bevatten.
Een automatische spatie-regeling zorgt voor een goede letter
verdeling. Deze regeling kan tevens met de hand worden gewijzigd.
b. De Letterphot. Dit zet-apparaat bevat eveneens een letter-
schijf, doch deze is in de projectorkop aangebracht. Ook hier wor
den de letters vergroot of verkleind geprojecteerd op fotografisch
papier of film. De letterhoogte kan continu worden gevarieerd van
0,8 tot 11 mm. De standaardschijven bevatten een aantal verschil
lende lettertypen. De vorm en uitvoering van de Letterphot ver-
