3°8
N.V. te Voorburg). De namen worden uit de film gesneden en op de
kaart geplakt.
Het is vanzelfsprekend ook mogelijk het uitgesneden stukje film
met een vloeibare transparante gom op de kaart te plakken. Het
nadeel van deze werkwijze is evenwel dat ze meer tijd vergt dan
het direct plakken met de waslaag. Bovendien moet zeer zorgvuldig
worden gewerkt, wil men het morsen van de gom, met alle gevolgen
daarvan, voorkomen. Het voordeel is, dat de op deze wijze geplakte
tekst zich belangrijk steviger aan het kaartmateriaal hecht dan bij
gebruik van was.
Het fotografisch projecteren van de namen met de Kartolux (Hoh
und Hahne, Offenbach) werd reeds in ons vorige artikel genoemd.
Dit apparaat woidt met de hand bediend en vindt, vnl. in Duits
land, vrij veel toepassing.
Een op hetzelfde principe berustend apparaat werd ook in Frank
rijk ontwikkeld: de Staphograph (I.G.N., Parijs). De opstelling van
het kaartblad is bij dit instrument echter verticaal.
De meest recente ontwikkeling in de mechanisering van het aan
brengen van schrift op kaarten is de toepassing van het automatisch
werkende schriftzet- en plaatsings-apparaat. In plaats dat de mens
de toetsen van de schriftzetmachine hanteert, worden die bestuurd
door de code van de ponskaart of van de ponsband. Evenzo behoeft
de machine voor de plaatsing van een woord op de kaart niet meer
door de mens te worden bestuurd; die kan eveneens door zo'n
band met ponsgaatjes worden gedirigeerd. Er blijven echter twee
fasen in het proces van de beschrijving, die door de mens moeten
worden verricht, omdat ze betrekking hebben op de esthetica en
de vormleer: het uitzoeken van het geschikte lettertype en de
lettergrootte voor de diverse objecten in de kaart en de plaatsing
van het woord in het lijnenpatroon van de kaart. Men zou dit
de industriële vormgeving kunnen noemen. Een bezigheid die
door één persoon in een kaartenfabriek kan worden bedreven,
wanneer er een massaproductie van één kaarttype moet worden
geleverd.
Het complete arbeidsproces in een bedrijf waarin automatisering
bij het beschrijven van kaarten wordt toegepast verloopt als volgt
a. Het te beschrijven kaartblad (een blad van een topografische
kaart bijv.) wordt op de tafel van een elektro-coördinatograaf
gelegd. De kaarteerstift plaatst men in de linker bovenhoek van
de rechthoek die de plaats van een naam markeert. De X- en Y-
coördinaten van de plaats van het woord worden langs elektronische
weg in code op een ponsband gezet, evenals de waarde van de hoek
die de naam met de Y-richting maakt. (De ponsband wordt in een
latere fase van het beschrijvingsproces gebruikt om de machine
voor het plaatsen van de namen te sturen.) Het aantal letters voor
elk woord, de grootte der spatiëring en het lettertype worden in
genummerde volgorde op een lijst geschreven.
