Men kan wel aannemen, dat Foppes heeft gewerkt met tien
duizendsten radialen.
Lens C (rechts) heeft eveneens twee pijlen, die echter niet ver
plaatsbaar zijn en alleen dienen voor richten; dit geldt ook voor de
middelste (kijker-) lens kl, waar één schuingerichte pijl in het ge
zichtsveld is te zien. Over de bedoeling van deze twee lenzen zie
hieronder bij „Hoekmeting" en „Afstandmeting
Aan de voorzijde van het instrumentx) bevinden zich vier
justeer-asjes j, dienende voor het aanbrengen van kleine correcties
in de stand van de spiegeltjes behorende bij C en C'
Oppervlak-meten
A. Algemeen
Bij het instrument behoort als enige bewaard gebleven toe
lichting een vel papier, waarop met inkt het volgende is ge
schreven (de woorden „getal van" aan het slot zijn beschadigd,
doch kunnen met vrij grote waarschijnlijkheid worden gerecon
strueerd)
„Plan tot het Landmeten.
Yder vierkant ruittie, neemt men voor een vierkant roede,
waar van 20een Einse doen, het welke hier een afgeset ruit is
en 12 Einsen of afgesette ruiten doen een Pondemaat.
N.B. het is in 't meten even eens, of men de wijser b: op of 5
trekt, alleenlijk met dit onderscheid, dat als men deselve op
trekt, dat men dan de agterste letter moet weg doen, die men
met de wijser a: bekomt, om de wijser b; te. schuiven, daar en
tegen als men b: op 5 trekt, hout men het volle [getal van] de
wijser a:
W. Foppes.
^-TdT*1-
(Aangetekend zij. dat 1 Einse gelijk is aan 306,4 vierkante meter;
bij narekenen vindt men, dat met „roede" hier wordt bedoeld de
„Friese koningsroede" van 3,912 meter).
Uit bovenstaande toelichting blijkt, dat het de bedoeling (al
thans één van de bedoelingen) was, om met dit instrument opper
vlakken te meten. Voor zulke oppervlakken komen hoogstwaar
schijnlijk alleen driehoeken in aanmerking. (Gewezen zij ook op de
aanduiding in de Latijnse inscriptie op het deksel als ,,in-
strumentum trigonometricum", d.i. „driehoeksmeetkundig instru-
inent"). Het einddoel was blijkbaar het meten van een uitgestrekt
oppervlak, door dit te verdelen in een groot aantal driehoeken.
Schets 2 geeft de algemene situatie weer. (Ter vereenvoudiging
320
11 m:
l) Afb. 4.
