329
Voor het kaart eren werd eerst (zij het verre van nauwkeurig) de
ronde plaat georiënteerd met behulp van bovengenoemde vizier
inrichting vz. Staat de wijzer w4 op nul, dan geeft het naald-mecha
nisme na indrukken van drukknop d een prikje (markering)
in het middelpunt van de ronde plaat (d.i. de oorsprong van het
coördinaten-stelsel). Brengt men wi op de gevonden afstand b en
drukt d weer in, dan wordt het papier, in de juiste richting, gemar
keerd op de overeenkomstige afstand van het middelpunt. (Het
komt hier dus neer op het uitzetten van poolcoördinaten.)
Samenvatting
Aan het slot van de beschrijving moet allereerst worden op
gemerkt, dat deze een aantal punten bevat, waarvan wellicht ook
een andere interpretatie mogelijk is; suggesties van lezerszijde zijn
dan ook zeer welkom.
De praktische waarde van het instrument lijkt niet groot, omdat
diverse bewerkingen (afstandbepalen met de veel te kleine basis
van ca. 39 cm en uitrekenen, doch vooral kaarteren) slechts zeer
onnauwkeurig kunnen worden uitgevoerd. Ongetwijfeld getuigt
echter het gehele toestel (dat vermoedelijk een unicum is en, zover
bekend, geen directe verwantschap vertoont met andere oudere
geodetische instrumenten) van veel vernuft, alsmede van een zeer
doordachte en zorgvuldige uitvoering bij dit prinselijke geschenk
aan de Leidse Hogeschool.
Thans rest mij nog de aangename plicht, mijn hartelijke dank te
betuigen aan Drs. P. van der Star, conservator bij het Museum,
voor menige goede wenk bij het ontraadselen der geheimen van dit
toestel. Een woord van waardering past ook jegens de heer A. de
Vink, instrumentmaker bij het Museum, die op uitstekende wijze
de restauratie heeft uitgevoerd, zonder welke bovenstaande be
schrijving voor mij niet mogelijk zou zijn geweest.
TOESTEL VAN W. Foppes, 1752
Op de afbeeldingen zichtbare onderdelen
C oculair-lens met 2 vaste pijlen (voor richten)
C' idem met 2 verschuifbare pijlen (voor hoogte- en afstandmeting)
d drukknop (voor kaarteer-toestel)
g griffelhouder
h heugelstang voor overbrengen van afstanden
hr hefboom voor het telkens verzetten van de telwerk-rozet
j (4) justeer-asjes
k (draaibare) kijker, voor hoekmeting
kd koperen deksel vóór k
kl oculair-lens van k
ko kompas
l lei-tafeltje
m meetlat (met 370 onderverdelingen)
M middelpunt van rk)
p grote ronde plaat voor afstandmeten
pk ronde plaat voor kaarteren
Q opening in h voor nok van r
