N. D. HAASBROEK,
Een analyse van het driehoeksnet van Snellius tussen
Alkmaar en Bergen op Zoom
In i960 heb ik in een artikel in het lustrumboek van het Land
meetkundig gezelschap „Snellius" [1] al eens een overzicht gegeven
van het terecht beroemde landmeetkundige werk van de vermaarde
Leidse hoogleraar in de wiskunde en de astronomie Willebrord
Snel van Royen (Snellius, 1580-1626). Dit artikel is in 1965
gevolgd door een beschouwing gewijd aan het toen 350-jarige
jubileum van het eerste snelliuspunt [2]. In 1966 tenslotte is,
eveneens van mijn hand, een uitvoerige analyse gepubliceerd
van het basesnet dat heeft gediend om de zijde Leiden (stadhuis)-
Den Haag (Jacobstoren) van het driehoeksnet tussen Alkmaar en
Bergen op Zoom te bepalen [3].
Het lijkt goed in een slotartikel het gehele driehoeksnet van
Snellius aan een uitvoerige analyse te onderwerpen. Deze analyse
kan worden gepubliceerd in 1967, eveneens een jubileumjaar.
Het is dan immers 350 jaar geleden dat zijn Eratosthenes Batavus
[4], het boek waarin hij de resultaten van zijn driehoeksmeting
vermeldt, het licht zag.
Het mag bekend worden verondersteld wat Snellius met zijn
driehoeksmeting beoogde: uit de hoeken van het net en uit de
lengte van één zijde (Leiden-Den Haag) kan de afstand Alkmaar-
Bergen op Zoom worden berekend. Beide plaatsen liggen ongeveer
op dezelfde meridiaan. Door het uitvoeren van enige astronomische
metingen enkele breedtebepalingen en een azimutsbepaling
kon niet alleen het breedteverschil tussen Alkmaar en Bergen op
Zoom worden gevonden maar eveneens de lengte van het gedeelte
van de meridiaanboog over Alkmaar tussen Alkmaar en het snijpunt
met de parallelcirkel van Bergen op Zoom. Uit deze gegevens volgt
gemakkelijk de omtrek van de aarde.
Het driehoeksnet is voorgesteld in fig. 1. De 14 hoekpunten
stellen de spitsen van de torens voor die hieronder, met het tijdstip
van de bouw ervan, zijn genoemd.
Alkmaar (Al); Grote- of St. Laurenskerk (1470-1520),
Haarlem (Hl)Grote kerk (St. Bavo) (i3de-i6de eeuw),
Amsterdam (Am); Oude- of St. Nicolaaskerk met een uit 1565
daterende spits,
Leiden (L)Stadhuis met een uit 1599 daterende spits,
Utrecht (U); Domtoren (14de eeuw),
Gouda (G); Grote- of St. Janskerk (16de eeuw),
Oudewater (O); zadeldaktoren uit de 13de eeuw,
Den Haag (Hg); Grote- of St. Jacobskerk uit de 14de eeuw; de
tegenwoordige gedaante is van na de brand in 1536,
Oud-lector aan de Technische Hogeschool te Delft:
