Het uitzetten van de railbaan voor de beweegbare
telescopen
226
A. VAN MILAAN,
Technisch Physische Dienst T.N.O.-T.H.
Inleiding
De zeer hoge nauwkeurigheid waarmede alle telescopen op
één lijn moeten komen, vereist dat de twee rails zoals reeds in
de voorgaande artikelen zijn genoemd, ten minste dezelfde nauw
keurigheid in rechtheid en plaats moeten hebben.
De afwijking die beide rails mogen hebben ten opzichte van
de gewenste rechte is zowel horizontaal als verticaal dn °>5 mm-
De Technisch Physische Dienst TNO-TH ontving het verzoek
van de Stichting Radiostraling van Zon en Melkweg te Leiden,
de metingen aan deze rail op zich te nemen, opdat de bouwer
Bronswerk Feijenoord de nodige correcties kon aanbrengen.
De absolute plaats van de rail ten opzichte van de Oost-West lijn
van de vaste radiotelescopen was ons gegeven door het landmeet
kundig bureau „van Steenis" door middel van vier vaste punten
aan de uiteinden van beide rails.
Meetmethode
Na een voorstudie met diverse meetmethoden, werd uiteindelijk
beslist dat gebruik zou worden gemaakt van het basisprincipe
van de aligneermethode van Van Heel met zoneplaat.
Deze beslissing is gebaseerd op de volgende overwegingen
Bij metingen met een nauwkeurigheid kleiner dan één mm
over een dergelijk grote afstand, is de grootste foutenbron de niet
homogene temperatuur van de lucht waar doorheen wordt gemeten.
De meest gunstige tijd is de nacht met een bewolkte hemel, waar
door er geen bestraling (zon) of uitstraling (heelal) is.
Dit heeft het gevolg dat een meetmethode gebruikt dient te
worden met licht.
Ten tweede dient er zo min mogelijk te worden gerekend om
aan de juiste correctie van de rail te komen. Hierdoor komt alleen
een vaste optische opstelling in aanmerking met een richtkijker.
De scherpte-instellingen voor de verschillende objectafstanden
brengen echter meetfouten met zich mee, waardoor de aflees-
nauwkeurigheid over zulke grote afstanden niet voldoende is.
Een van de beste richtkijkers heeft ongeveer een maximum
meetafstand van 30 meter en het meten van de gehele afstand
in stappen van 30 meter, geeft een bedenkelijk resultaat.
Door deze genoemde technische gebondenheid bleven ons slechts
2 bekende meetprincipes over, nl.
