75 door; aan. de andere kant echter wordt deze maatschappij steeds irrationelerwij missen een voorstelling van de uiteindelijke menselijke doelstellingen die nagestreefd moeten worden. In elk geval ontbreekt de coördinerende activiteit die het middeldoel handelen richt en in dienst stelt van overdachte idealen van men selijk welzijn. Ieder werkt op zijn gebiedje om de zaak te rationali seren en er is geen geheel wat de rationaliteit van het geheel probeert te realiseren. Het onvermijdelijk gevolg hiervan is dat de samenle ving steeds meer het karakter gaat aannemen van een apparaat dat allerlei disperate activiteiten van buitenaf moet coördineren en daardoor een onpersoonlijke administratieve en ook weer instru mentele technische rationaliteit aan het geheel geeft. Laat ik dit in een aantal punten iets nader toelichten. Ten eerste: het proces waarin consumptiegoederen worden ge produceerd wordt steeds verder gerationaliseerd. De vraag of de geproduceerde goederen aan werkelijke menselijke behoeften vol doen, of dat energie en tijd niet beter gebruikt zouden kunnen worden voor andere voor het menselijk welzijn belangrijker goe deren wordt niet gesteld. In elk geval speelt deze vraag geen rol bij de keuze van de te produceren goederen. Volgens de theorie der klassieke economie die vaak ook nu nog gangbaar is onder eco nomen, beslissen de mensen zelf wat geproduceerd gaat worden, immers zo redeneert men, de markt produceert datgene waar vraag naar is. En deze vraag wordt bepaald door de keuzevrijheid van de consument. In feite klopt dit echter niet meer, aangezien degenen die het productieapparaat beheersen via de moderne publiciteit en reclametechnieken deze keuze beïnvloeden. De groot-industrie dringt aan de mensen de goederen op die zij vervaardigt en zij schept de behoeften die nodig zijn om afzet te vinden voor haar producten. U ziet hier de verkering van rationaliteit tot irrationali teit. Oorspronkelijk rationaliseert men het proces waarin de midde len voor bevrediging van zich uitende menselijke behoeften ver vaardigd worden. Met de verzelfstandiging van het productieproces tot een apparaat waarvan de instandhouding en de ontwikkeling zelf doel wordt, wordt de rationele productiviteit doel op zich. Terwille van het rationeel functioneren van het productieproces moet het gedrag van de consument „gerationaliseerd" worden d.w.z. aangepast aan de eisen van het productieapparaat. Daarmee wordt de rationaliteit irrationaliteit, de mens die het doel zou moeten zijn van het productieproces wordt een middel van dit proces. Een tweede puntDe organisatie van het samenwerken en samen leven der mensen wordt eveneens steeds rationeler. Anderzijds echter moet geconstateerd worden dat hierbij de vraag hoe het samenleven en samenwerken georganiseerd moet zijn om de mens in zijn contact met de medemens tot zijn recht te laten komen niet of nauwelijks gesteld wordt, in elk geval dat zij niet bepalend is voor de vorm die de organisatie aanneemt. Organisatie als discipli nering van het individuele gedrag tot afstemming op elkaar is een

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

Tijdschrift voor Kadaster en Landmeetkunde (KenL) | 1970 | | pagina 15